Boru hamiləliyi döllənmiş yumurtanın uşaqlıq boşluğu yerinə fallop borusuna implantasiyası zamanı meydana gələn ektopik hamiləliyin, yəni uşaqlıqdankənar hamiləliyin bir növüdür. Normal hamiləliklərdə döllənmiş yumurta uşaqlıq borusu vasitəsilə uşaqlıq boşluğuna çatır və orada inkişafına davam edir. Amma boru hamiləliyində bu proses uşaqlıq borusunda baş verir. Bu, ciddi problemlərə səbəb ola bilər, çünki uşaqlıq borusu çox dardır və böyüməkdə olan embrion üçün kifayət qədər yer və dəstək təmin etmək üçün uyğun olmayan bir quruluşa malikdir.
Boru hamiləliyi bütün ektopik hamiləlik hallarının 95%-ni təşkil edir və ən çox ilk bir neçə həftə ərzində diaqnoz qoyulur. Vaxtında müalicə edilməzsə, uşaqlıq borusu partlayaraq ağır daxili qanaxmaya səbəb ola bilər. Bu vəziyyət xəstə üçün ciddi sağlamlıq riskləri daşıyır. Adətən qarın ağrısı, nizamsız vaginal qanaxma və çiyin ağrısı kimi simptomlarla özünü göstərir. Erkən diaqnoz həm qadının sağlamlığını qorumaq, həm də gələcək məhsuldarlığı qorumaq üçün vacibdir. Boru hamiləliyi tibbi və ya cərrahi müdaxilələrlə müalicə olunur.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, boru hamiləliyi döllənmiş yumurtanın normal olaraq uşaqlığa çata bilmədiyi və fallop borusuna implantasiya zaman baş verir. Bu vəziyyət adətən fallop borularının zədələnməsi, tıxanması və ya anormal funksiyaları səbəbindən baş verir. Fallopiya borularının iltihabı, mayalanmış yumurta hüceyrələrinin uşaqlığa doğru düzgün irəliləməsinə mane olur və bu, boruda ilişib qalmasına səbəb olur. Hamiləliyin belə baş verməsinə əvvəlki infeksiyalar, çanağın iltihabi xəstəliyi (PID), in vitro mayalanma, yəni süni mayalanma müalicələri və ya çanağa olunmuş cərrahi müdaxilələr kimi amillər səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, siqaret çəkən, hormonal disbalansları olan və ya doğuşa nəzarət üsulu olaraq intrauterin cihazdan (IUD) istifadə edən qadınlarda uşaqlıqdankənar hamiləliyin bu növünün olma riski daha yüksəkdir. Belə ki, sözügedən hallarda yumurta uşaqlıq borusuna yerləşdikdən sonra orada inkişafa davam edir, lakin uşaqlıq boruları böyüyən embrion üçün uyğun mühit təmin edə bilmədiyi üçün bu, qısa müddətdə ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur.
Boru hamiləliyinin simptomları adətən hamiləliyin ilk həftələrində baş verir və çox vaxt normal hamiləliyin əlamətlərinə bənzəyir. Bununla belə, uşaqlıqdankənar hamiləliyin bu növü irəlilədikcə əhəmiyyətli olan və təcili müdaxilə tələb edən simptomlarla özünü biruzə verir. Uşaqlıqdankənar hamiləlik zamanı ən çox rastlanan əlamətlər bunlardır:
Qarın ağrısı: Boru hamiləliyinin ən çox görülən simptomu qarın altındakı şiddətli və davamlı ağrıdır. Bu ağrı adətən bir tərəfdə cəmləşir və fallop borusunda böyüyən embriondan qaynaqlanır. Hamiləlik irəlilədikcə ağrı daha da şiddətlənir və bəzən çanaq nahiyəsinə, belə və ya çiyinlərə yayıla bilər.
Vaginal qanaxma: Nizamsız baş verən vaginal qanaxma və ya ləkələnmə sözügedən hamiləliyin vacib əlamətlərindən biridir. Bu qanaxma adətən yüngül başlayır və uşaqlıqdankənar hamiləlik irəlilədikcə daha da intensivləşir. Hamiləlikdə düşük riski olduqda da vaginal qanaxma baş verir, bu səbəbdən yaşanılan istənilən simptomda ginekoloqa məlumat vermək lazımdır.
Baş gicəllənməsi və bayılma: Boru hamiləliyinin sonrakı mərhələlərində daxili qanaxma səbəbiylə qan təzyiqində azalma meydana gəlir. Bu, başgicəllənmə, zəiflik və hətta huşun itməsi ilə nəticələnə bilər. Bu dərhal diqqət tələb edən kritik bir simptomdur.
Bu simptomlar adətən hamiləliyin ilk həftələrində baş verir və zaman keçdikcə qeyd edilən əlamətlərin baş verməsi intensiv hal alır. Bu simptomlarla qarşılaşsanız, dərhal tibbi yardım axtarmaq çox vacibdir, çünki boru hamiləliyi ciddi fəsadlara səbəb ola və hətta həyat üçün təhlükə yarada bilər.
Boru hamiləliyi müalicə edilmədikdə ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Bu ağırlaşmalar uşaqlıq borusunun məhdud strukturundan yaranır və həm ana sağlamlığı, həm də gələcək məhsuldarlıq üçün təhlükə yarada bilər. Sözügedən risklər bunlardır:
Fallop borularının zədələnməsi və yırtılması. Uşaqlıqdankənar hamiləliyin bu növünün ən ciddi fəsadlarından biri uşaqlıq borusunun zədələnməsi və yırtılmasıdır. Fallop boruları embrionun böyüməsi üçün uyğun bir mühit təmin etmədiyi üçün inkişaf edən embrion boru üzərində təzyiq yaradır. Boru genişlənməyə çalışarkən onun elastik strukturundan kənar bir gərginlik yaşanır və bu, borunun yırtılmasına səbəb olur. Boru yırtıldıqda şiddətli qarın ağrısı, çiyin ağrısı və daxili qanaxma riski yaranır. Fallopiya borularının yırtılması təcili tibbi yardım tələb edən və müalicə edilmədikdə ananın həyatını təhlükə altına ala bilən bir vəziyyətdir.
Daxili qanaxma riski. Qeyd etdiyimiz kimi, boru hamiləliyində fallop borusunun yırtılması və ya zədələnməsi daxili qanaxmaya səbəb ola bilər. Daxili qanaxma uşaqlıq borusu zədələndikdə və qan qarın boşluğuna sızdıqda baş verir. Bu vəziyyət başgicəllənmə, huşunu itirmə, şiddətli qarın və çiyin ağrısı kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Daxili qanaxma vaxtında aşkar edilmədikdə və müalicə edilmədikdə həyati təhlükəsi olan bir ağırlaşmaya çevrilir. Qan təzyiqinin düşməsi səbəbindən şok baş verə bilər, buna görə də təcili cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Daxili qanaxma riski sözügedən hamiləliyin ən qorxulu ağırlaşmalarından biridir və tibbi müdaxilə gecikdirildikdə ölümcül ola bilər.
Məhsuldarlığa təsirlər. Boru hamiləliyi məhsuldarlığa daim, yəni qalıcı təsir göstərə bilər. Fallop borusu zədələndikdə və ya yırtıldıqda bütün boru çıxarıla bilər (salpinqoektomiya), bu da qadının yenidən hamilə qalma şansına ciddi şəkildə təsir edir. Digər fallop borusu sağlamdırsa, qadının hələ də hamilə qalma şansı ola bilər, lakin ümumi məhsuldarlıq əhəmiyyətli dərəcədə azala bilər. Bilmək lazımdır ki, əgər hər iki uşaqlıq borusu zədələnərsə, hamiləlik təbii yolla mümkün olmaya bilər. Lakin bunun üçün in vitro mayalanma (IVF), yəni süni mayalanma kimi köməkçi reproduktiv üsullar var ki, çoxsaylı pasiyentdə uğur əldə edilir.
Bundan əlavə, bir dəfə boru hamiləliyi keçirmiş qadınların gələcəkdə yenidən belə hamiləlik yaşama riski artır. Buna görə də, boru hamiləliyi keçirən qadınların öz məhsuldarlığını qorumaq və gələcək hamiləliklərini planlaşdırmaq üçün həkim nəzarəti altında olması vacibdir. Həkimlər boruların vəziyyətini qiymətləndirə və zəruri hallarda qarşısının alınması və ya müalicə variantlarını təklif edə bilərlər.
Boru hamiləliyinin müalicə variantları hamiləliyin mərhələsi, hamilə qadının ümumi sağlamlığı və uşaqlıq borusunun vəziyyəti də daxil olmaqla bir neçə faktordan asılı olaraq dəyişir. Boru hamiləliyinin müalicəsində ən çox istifadə edilən iki üsul var. Bunlar dərman və cərrahi müdaxilədir. Bundan əlavə, müalicədən sonrakı dövrdə xəstəni izləmək və gələcək hamiləliklərdə kontraseptiv üsullara diqqət yetirmək vacibdir.
Dərman müalicəsi. Erkən diaqnoz qoyulan boru hamiləliyi hallarında ilk seçilən üsul dərman müalicəsidir. Dərman müalicəsi döllənmiş yumurtanın böyüməsini dayandıraraq fallop borusunun zədələnməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Bu müalicə üsulu embrion hələ kiçik olduqda və fallop borusunda qopmadan və ya ciddi zədələnmədən əvvəl tətbiq olunur. Dərman qəbul edildikdən sonra xəstənin hamiləlik hormonu (hCG) səviyyəsi mütəmadi olaraq izlənilir. Hormon səviyyəsinin azalması müalicənin uğurlu olub-olmadığını göstərir. Qeyd edək ki, dərman müalicəsi əməliyyata ehtiyac olmadan hamiləliyin sonlandırılmasının təsirli yoludur.
Bu üsul ümumiyyətlə cərrahi riski olmayan və ya boruları zədələnmədən xilas ola bilən xəstələr üçün uyğundur. Ancaq unutmaq olmaz ki, dərman müalicəsinin təsirli olmadığı hallarda cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Cərrahi müdaxilə. Boru hamiləliyinin inkişaf etmiş hallarında və ya fallop borusuna ciddi ziyan dəydikdə cərrahi müdaxilə qaçılmaz olur. Cərrahi əməliyyat hamiləliyi fallop borusundan çıxarmaq və zədələri bərpa etmək üçün istifadə olunur. Ən çox görülən cərrahi üsul minimal invaziv üsul olan laparoskopiyadır. Laparoskopiya kiçik kəsiklər vasitəsilə həyata keçirilir və uşaqlıq borusunda olan hamiləlik diqqətlə çıxarılır. Boru zədələnibsə və onu müalicə etmək mümkün deyilsə, boru tamamilə çıxarıla bilər (salpinqoektomiya).
Bəzi hallarda borunun çıxarılması qadının məhsuldarlığına təsir göstərə bilər, lakin digər fallop borusu sağlamdırsa, təbii olaraq hamiləlik mümkündür. Daha inkişaf etmiş hallarda laparotomiya, yəni açıq əməliyyat tələb olunur. Cərrahi müdaxilə adətən uğurla həyata keçirilir və laparoskopiya ilə sağalma müddəti daha sürətli olur.
Boru hamiləliyindən sonra boruların daim izlənilməsi yenidən belə bir hamiləliyin baş verməsinin qarşısını almaq üçün olduqca önəmlidir.
Boru hamiləliyinin müalicəsindən sonra xəstəni mütəmadi olaraq izləmək lazımdır. Hamiləlik hormonu (hCG) səviyyəsi azalana qədər xəstələr yaxından izlənilməlidir. Hormon səviyyələri gözlənildiyi qədər tez düşmürsə, qalan toxumaların çıxarılması və ya təkrar müalicə tələb oluna bilər. Müalicədən sonra qadının məhsuldarlığı və gələcək hamiləlik planları qiymətləndirilməlidir.
Boru hamiləliyi keçirmiş qadınların növbəti hamiləlikdə təkrar belə bir hamiləlik yaşamaq riski daha yüksəkdir. Buna görə xəstələrə hamiləliyi həkim nəzarəti altında planlaşdırmaq tövsiyə olunur. Nəticə olaraq boru hamiləliyindən sonra müntəzəm həkim müayinəsi məhsuldarlığın qorunmasında və gələcək hamiləliklərdə fəsadların riskini minimuma endirmək üçün olduqca vacibdir.
Boru hamiləliyinin müalicə variantları hamiləliyin mərhələsi, hamilə qadının ümumi sağlamlığı və uşaqlıq borusunun vəziyyəti də daxil olmaqla bir neçə faktordan asılı olaraq dəyişir. Boru hamiləliyinin müalicəsində ən çox istifadə edilən iki üsul var. Bunlar dərman və cərrahi müdaxilədir. Bundan əlavə, müalicədən sonrakı dövrdə xəstəni izləmək və gələcək hamiləliklərdə kontraseptiv üsullara diqqət yetirmək vacibdir.
Dərman müalicəsi. Erkən diaqnoz qoyulan boru hamiləliyi hallarında ilk seçilən üsul dərman müalicəsidir. Dərman müalicəsi döllənmiş yumurtanın böyüməsini dayandıraraq fallop borusunun zədələnməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Bu müalicə üsulu embrion hələ kiçik olduqda və fallop borusunda qopmadan və ya ciddi zədələnmədən əvvəl tətbiq olunur. Dərman qəbul edildikdən sonra xəstənin hamiləlik hormonu (hCG) səviyyəsi mütəmadi olaraq izlənilir. Hormon səviyyəsinin azalması müalicənin uğurlu olub-olmadığını göstərir. Qeyd edək ki, dərman müalicəsi əməliyyata ehtiyac olmadan hamiləliyin sonlandırılmasının təsirli yoludur.
Bu üsul ümumiyyətlə cərrahi riski olmayan və ya boruları zədələnmədən xilas ola bilən xəstələr üçün uyğundur. Ancaq unutmaq olmaz ki, dərman müalicəsinin təsirli olmadığı hallarda cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Cərrahi müdaxilə. Boru hamiləliyinin inkişaf etmiş hallarında və ya fallop borusuna ciddi ziyan dəydikdə cərrahi müdaxilə qaçılmaz olur. Cərrahi əməliyyat hamiləliyi fallop borusundan çıxarmaq və zədələri bərpa etmək üçün istifadə olunur. Ən çox görülən cərrahi üsul minimal invaziv üsul olan laparoskopiyadır. Laparoskopiya kiçik kəsiklər vasitəsilə həyata keçirilir və uşaqlıq borusunda olan hamiləlik diqqətlə çıxarılır. Boru zədələnibsə və onu müalicə etmək mümkün deyilsə, boru tamamilə çıxarıla bilər (salpinqoektomiya).
Bəzi hallarda borunun çıxarılması qadının məhsuldarlığına təsir göstərə bilər, lakin digər fallop borusu sağlamdırsa, təbii olaraq hamiləlik mümkündür. Daha inkişaf etmiş hallarda laparotomiya, yəni açıq əməliyyat tələb olunur. Cərrahi müdaxilə adətən uğurla həyata keçirilir və laparoskopiya ilə sağalma müddəti daha sürətli olur.
Boru hamiləliyindən sonra boruların daim izlənilməsi yenidən belə bir hamiləliyin baş verməsinin qarşısını almaq üçün olduqca önəmlidir.
Boru hamiləliyinin müalicəsindən sonra xəstəni mütəmadi olaraq izləmək lazımdır. Hamiləlik hormonu (hCG) səviyyəsi azalana qədər xəstələr yaxından izlənilməlidir. Hormon səviyyələri gözlənildiyi qədər tez düşmürsə, qalan toxumaların çıxarılması və ya təkrar müalicə tələb oluna bilər. Müalicədən sonra qadının məhsuldarlığı və gələcək hamiləlik planları qiymətləndirilməlidir.
Boru hamiləliyi keçirmiş qadınların növbəti hamiləlikdə təkrar belə bir hamiləlik yaşamaq riski daha yüksəkdir. Buna görə xəstələrə hamiləliyi həkim nəzarəti altında planlaşdırmaq tövsiyə olunur. Nəticə olaraq boru hamiləliyindən sonra müntəzəm həkim müayinəsi məhsuldarlığın qorunmasında və gələcək hamiləliklərdə fəsadların riskini minimuma endirmək üçün olduqca vacibdir.
Boru hamiləliyi müalicə edilmədikdə ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Bu ağırlaşmalar uşaqlıq borusunun məhdud strukturundan yaranır və həm ana sağlamlığı, həm də gələcək məhsuldarlıq üçün təhlükə yarada bilər. Sözügedən risklər bunlardır:
Fallop borularının zədələnməsi və yırtılması. Boru hamiləliyin ən ciddi fəsadlarından biri uşaqlıq borusunun zədələnməsi və yırtılmasıdır. Fallop boruları embrionun böyüməsi üçün uyğun bir mühit təmin etmədiyi üçün inkişaf edən embrion boru üzərində təzyiq yaradır. Boru genişlənməyə çalışarkən onun elastik strukturundan kənar bir gərginlik yaşanır və bu, borunun yırtılmasına səbəb olur. Boru yırtıldıqda şiddətli qarın ağrısı, çiyin ağrısı və daxili qanaxma riski yaranır. Fallopiya borularının yırtılması təcili tibbi yardım tələb edən və müalicə edilmədikdə ananın həyatını təhlükə altına ala bilən bir vəziyyətdir.
Daxili qanaxma riski. Qeyd etdiyimiz kimi, boru hamiləliyində fallop borusunun yırtılması və ya zədələnməsi daxili qanaxmaya səbəb ola bilər. Daxili qanaxma uşaqlıq borusu zədələndikdə və qan qarın boşluğuna sızdıqda baş verir. Bu vəziyyət başgicəllənmə, huşunu itirmə, şiddətli qarın və çiyin ağrısı kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Daxili qanaxma vaxtında aşkar edilmədikdə və müalicə edilmədikdə həyati təhlükəsi olan bir ağırlaşmaya çevrilir. Qan təzyiqinin düşməsi səbəbindən şok baş verə bilər, buna görə də təcili cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Daxili qanaxma riski sözügedən hamiləliyin ən qorxulu ağırlaşmalarından biridir və tibbi müdaxilə gecikdirildikdə ölümcül ola bilər.
Məhsuldarlığa təsirlər. Boru hamiləliyi məhsuldarlığa daim, yəni qalıcı təsir göstərə bilər. Fallop borusu zədələndikdə və ya yırtıldıqda bütün boru çıxarıla bilər (salpinqoektomiya), bu da qadının yenidən hamilə qalma şansına ciddi şəkildə təsir edir. Digər fallop borusu sağlamdırsa, qadının hələ də hamilə qalma şansı ola bilər, lakin ümumi məhsuldarlıq əhəmiyyətli dərəcədə azala bilər. Bilmək lazımdır ki, əgər hər iki uşaqlıq borusu zədələnərsə, hamiləlik təbii yolla mümkün olmaya bilər. Lakin bunun üçün in vitro mayalanma (IVF), yəni süni mayalanma kimi köməkçi reproduktiv üsullar var ki, çoxsaylı pasiyentdə uğur əldə edilir.
Bundan əlavə, bir dəfə boru hamiləliyi keçirmiş qadınların gələcəkdə yenidən belə hamiləlik yaşama riski artır. Buna görə də, boru hamiləliyi keçirən qadınların öz məhsuldarlığını qorumaq və gələcək hamiləliklərini planlaşdırmaq üçün həkim nəzarəti altında olması vacibdir. Həkimlər boruların vəziyyətini qiymətləndirə və zəruri hallarda qarşısının alınması və ya müalicə variantlarını təklif edə bilərlər.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
