Fəqərəarası disk yırtığı (Qrija) necə müalicə olunur?
Fəqərəarası disk yırtığı səbəbləri, əlamətləri və müalicə metodları. Premium Clinic-in mütəxəssisləri sizə səhiyyənizi qaytarmaqda kömək edəcək!
EÇS (Erythrocyte Sedimentation Rate), yəni Eritrositlərin Çökmə Sürəti qırmızı qan hüceyrələrinin (eritrositlərin) bir saat ərzində nə qədər tez çökməsini ölçən qan testidir. Bədəndə iltihab olduqda bu hüceyrələr daha tez dağılır. EÇS testi infeksiyalar, iltihablı xəstəliklər və ya immun sistem pozğunluqları kimi şərtləri müəyyən etməyə kömək edir. Bununla belə, o, müstəqil diaqnostika vasitəsi deyil, digər testlərlə birlikdə qiymətləndirilməlidir. EÇS normadan yüksək və ya aşağıdırsa, bu, bədəndə bir problemin olduğuna işarə edir. Yüksək EÇS dəyərləri adətən iltihab, infeksiya və ya autoimmün xəstəliklərlə əlaqələndirilir.
EÇS testinin nəticələri insanın yaşından və cinsindən asılı olaraq dəyişə bilər. Normal EÇS dəyərləri ümumiyyətlə aşağıdakı kimidir:
Qadınlar üçün: 0-20 mm/saat
50 yaşdan yuxarı qadınlar üçün isə: 0-30 mm/saat
Kişilər üçün: 0-15 mm/saat
Yaşlı insanlarda: Normal EÇS səviyyələri yaşla əlaqəli olaraq bir qədər arta bilər.
Yüksək EÇS dəyərləri bədəndə aktiv iltihabın əlamətidir. Bu vəziyyəti adətən infeksiyalar, revmatoid artrit, lupus və ya bəzi xərçəng növləri kimi autoimmün xəstəliklərlə əlaqələndirilir. Lakin unutmayın ki, yüksək EÇS tək başına hansı xəstəliyin olduğunu göstərmir. Bu, yalnız bədəndə iltihabın olduğunu göstərir.
Aşağı EÇS dəyərləri nadir olsa da, ürək çatışmazlığı, polisitemiya vera kimi qan xəstəlikləri və ya bəzi qaraciyər problemləri ilə əlaqəli ola bilər. Aşağı EÇS adətən ciddi problem hesab edilmir, lakin digər əsas xəstəliklərin olub-olmadığını öyrənmək üçün əlavə müayinə aparıla bilər.
Yazının davamında EÇS dəyərinin yüksək olması və EÇS dəyərinin az olması ilə bağlı daha ətraflı məlumat əldə edə biləcəksiniz.
EÇS normal dəyərlərdən yüksəkdirsə, bu, adətən bədəndə infeksiya, iltihab və ya daha ciddi sağlamlıq probleminin olduğunun göstəricisidir. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, yüksək EÇS səviyyələri tək başına müəyyən bir xəstəliyi göstərməsə də, həkimlərə bədəndə iltihablı prosesin olması barədə ipucu verir. Yüksək EÇS-nin səbəbləri tez-tez infeksiyalar, autoimmün xəstəliklər və xərçəng kimi ciddi sağlamlıq problemləri ilə əlaqələndirilir. EÇS-nin yüksək olmasına səbəb olan əsas vəziyyətlər aşağıda ətraflı təsvir edilmişdir.
İnfeksiyalar və iltihablar. Yüksək EÇS-nin ən çox görülən səbəblərindən biri bədəndə kəskin və ya xroniki infeksiyalardır. Bakterial infeksiyalar, viral infeksiyalar və göbələk infeksiyaları kimi müxtəlif infeksiyalar bədəndə EÇS dəyərinin artmasına səbəb ola biləcək iltihablı bir reaksiyaya səbəb olur. Məsələn, pnevmoniya, vərəm, sidik yollarının infeksiyaları və ya bakteriemiya kimi infeksiyalar yüksək EÇS-yə səbəb ola bilər.
İnfeksiya halında immunitet sistemi iltihabla mübarizə aparmaq üçün qana daha çox ağ qan hüceyrəsi və zülal buraxır. Bu proses qanın daha tez çökməsinə səbəb olur və EÇS səviyyəsini yüksəldir. Bundan əlavə, revmatoid artrit və ya iltihablı bağırsaq xəstəliyi kimi xroniki iltihablı vəziyyətlər də yüksək EÇS-yə səbəb olur. Bədəndə uzun müddətli iltihab immunitet sisteminin daim aktiv olmasına və buna görə də EÇS-nin daim yüksək qalmasına səbəb ola bilər.
autoimmün xəstəliklər. autoimmün xəstəliklər immunitet sisteminin bədənin öz toxumalarına hücum etdiyi şərtlərə aiddir və adətən bu cür xəstəliklərdə EÇS yüksək olur. Revmatoid artrit (RA), lupus (SLE) və vaskulit kimi xəstəliklər immunitet sisteminin anormal reaksiyaları səbəbindən davamlı iltihaba səbəb ola bilər. Bu iltihab prosesi bədəndəki birləşdirici toxuma və orqanlara təsir göstərərək EÇS səviyyəsinin artması ilə nəticələnir.
Bu cür xəstəliklər çox vaxt xroniki olur və müalicə edilmədikdə uzunmüddətli fəsadlara səbəb ola bilər. Buna görə də EÇS səviyyəsinin yüksəlməsi bu cür xəstəliklərin erkən diaqnozunda mühüm rol oynayır.
Xərçəng və digər ciddi şərtlər. Yüksək EÇS səviyyəsinin başqa bir səbəbi xərçəngdir. Xərçəng orqanizmdə anormal hüceyrələrin nəzarətsiz çoxalması ilə xarakterizə olunur və xərçəngin bəzi növləri, xüsusən də lenfoma və miyelom kimi qan xərçəngləri yüksək EÇS-yə səbəb ola bilir. Bu xərçəng növündə orqanizmin immun sistemi daim aktivləşərək orqanizmdə geniş yayılmış iltihab reaksiyası yaradır. Lenfoma və miyelomda yüksək EÇS xəstəliyin inkişaf səviyyəsi haqqında məlumat verə və müalicə prosesini izləmək üçün də istifadə edilə bilər.
Xərçəngdən başqa ciddi sağlamlıq problemləri də yüksək EÇS-yə səbəb ola bilər. Məsələn:
Böyrək xəstəlikləri: Xüsusilə xroniki böyrək çatışmazlığı bəzən EÇS səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur. Bu vəziyyətdə bədəndən toksinləri çıxara bilməmək iltihabı artırır.
Ürək infeksiyaları: Ürəyin daxili astarına təsir edən endokardit kimi infeksiyalar yüksək EÇS-yə səbəb ola bilər.
EÇS-nin aşağı olmasının əsas səbəbləri ümumiyyətlə qanın konsistensiyasına təsir edən şərtlərlə bağlıdır. Aşağı EÇS səviyyəsi iltihabın olmaması və ya qan hüceyrələrinin strukturunda və ya miqdarında dəyişikliklərlə əlaqələndirilir. Aşağıda aşağı EÇS-yə səbəb olan əsas hallar verilmişdir:
Polisitemiya Vera. Polisitemiya vera bədəndə həddindən artıq miqdarda qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalı ilə xarakterizə olunan nadir bir qan xəstəliyidir. Qırmızı qan hüceyrələrinin artan sıxlığı qanın qalınlaşmasına səbəb olur. Bu, qırmızı qan hüceyrələrinin çökmə sürətini azalda və aşağı EÇS-yə səbəb ola bilər. Polisitemiya vera xəstələrində EÇS nəticələri aşağı ola bilər, çünki qanın konsistensiyasını artırır.
Qırmızı qan hüceyrəsinin anormal forması. EÇS qırmızı qan hüceyrələrinin çökmə sürətinə əsaslandığı üçün bu hüceyrələrin forması və ölçüsü testə təsir göstərə bilər. Məsələn, oraq hüceyrəli anemiya kimi xəstəliklərdə qırmızı qan hüceyrələri normal yuvarlaq formasını itirərək oraq şəklini alır. Bu anormal forma hüceyrələrin çökməsini çətinləşdirir və aşağı EÇS-yə səbəb olur.
Leykositoz (Ağ qan hüceyrələrinin sayının çox olması). Leykositoz qanda normaldan daha çox ağ qan hüceyrələrinin (leykositlərin) olduğu bir vəziyyətdir. Ağ qan hüceyrələrinin artması qırmızı qan hüceyrələrinin çökməsinin qarşısını aldığı üçün bu hal Eritrositlərin Çökmə Sürəti nəticələrini azalda bilər.
Ağır qaraciyər və ya böyrək xəstəlikləri. Bəzi hallarda qaraciyər və böyrək xəstəlikləri qanın tərkibində dəyişikliklərə səbəb olur. Xüsusilə hipofibrinogenemiya kimi hallarda qanda fibrinogen səviyyəsi aşağı olduqda EÇS də aşağı olur. Fibrinogen qırmızı qan hüceyrələrinin çökməsinə kömək edən bir proteindir. Bu protein çatışmazlığı EÇS-yə təsir göstərə bilər.
EÇS dəyərlərinin normadan yüksək və ya aşağı olması bədəndə problem olduğunu göstərdiyini artıq öyrəndik. Buna görə müntəzəm tibbi nəzarət altında EÇS dəyərlərini izləmək və lazımi müalicə üsullarını tətbiq etmək vacibdir. Həkimlər xəstələrin EÇS nəticələrini digər klinik diaqnozlar və testlərlə birlikdə qiymətləndirirlər.
Həkim nəzarəti altında EÇS monitorinqi. EÇS testinin nəticələri xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti haqqında mühüm ipuçları verə bilər. Həkimlər tez-tez bu testdən iltihablı xəstəlikləri, infeksiyaları və ya autoimmün xəstəlikləri izləmək üçün istifadə edirlər. EÇS dəyərlərinin müntəzəm monitorinqi, xüsusilə xroniki xəstəlikləri olan insanlarda simptomları idarə etməyə kömək edə bilər.
Xroniki Xəstəliklərin Monitorinqi: Romatoid artrit və ya lupus kimi xroniki iltihabi xəstəlikləri olan xəstələrdə müntəzəm olaraq EÇS testləri aparılır. Bu test xəstəliyin nə qədər aktiv olduğunu göstərə bilər. Həkimlər EÇS dəyərlərindən xəstəliyin alovlanma dövrlərini müəyyən etmək və müvafiq olaraq müalicə planlarını tənzimləmək üçün istifadə edirlər.
Müalicəyə cavabın monitorinqi: Eritrositlərin Çökmə Sürəti həmçinin müalicənin effektivliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Məsələn, antibiotik müalicəsi alan bir xəstədə EÇS səviyyəsi infeksiyanın sağalıb sağalmadığını yoxlamaq üçün yoxlanıla bilər. EÇS dəyəri aşağı düşərsə, bu, iltihabın azaldığını və müalicənin işlədiyini göstərə bilər.
Müntəzəm həkim müayinələrində EÇS testləri aparılmalı və əldə edilən nəticələr xəstəliyin idarə olunması üçün digər klinik nəticələrlə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Yüksək EÇS müalicəsi: Bildirdiyimiz kimi, yüksək EÇS adətən bədəndə iltihabı göstərir. Bu iltihab prosesini idarə etmək üçün müalicə aparılır. Antibiotiklər infeksiya səbəbiylə yaranan yüksək EÇS üçün istifadə olunur, autoimmün xəstəliklər üçün isə immunosupressiv dərmanlar (kortikosteroidlər kimi) verilə bilər. Bundan əlavə, həyat tərzi dəyişiklikləri (pəhriz, məşq, stressdən qaçınma) də müalicəni dəstəkləyir.
Aşağı EÇS müalicəsi: Aşağı EÇS birbaşa müalicə edilmir. Bununla belə, əsas xəstəlik müalicə olunur. Məsələn, polisitemiya vera üçün flebotomiya (qanın çıxarılması) edilir. Oraq hüceyrəli anemiya vəziyyətində xəstəliyin əlamətlərini aradan qaldırmaq üçün dərmanlar və həyat tərzi dəyişiklikləri edilir. Qaraciyər və böyrək funksiyasının pozulması səbəbindən Eritrositlərin Çökmə Sürəti aşağıdırsa, orqanların fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müalicələr tətbiq olunur.
Talassemiya orqanizmin kifayət qədər sağlam hemoqlobin istehsal etməməsinə səbəb olan genetik qan xəstəliyidir. Talassemiya daşıyıcıları adətən aşkar simptomlar göstərməsələr də, daha ağır formalarda anemiya, yorğunluq və dalaq böyüməsi kimi simptomlar meydana gələ bilər. Bu, genetik xəstəlik olduğundan ailəsində talassemiya xəstəliyi olan şəxslərin genetik məsləhət alması tövsiyə olunur.
Diareya olaraq da bilinən ishal bağırsaqlar normaldan daha tez-tez və sulu nəcis çıxardıqda baş verən ümumi bir həzm problemidir. Bu duruma səbəb olaraq infeksiyalar, çirklənmiş qida və suyun istifadəsi, gigiyena qaydalarına riayət edilməməsi və ya bəzi dərmanlar qeyd etmək olar. İshal sadə bir problem kimi görünsə də, əslində riskləri olan durumdur. Bu səbəbdən ishal yaradan amilləri aşkar edib buna qarşı mübarizə aparmaq, ishalı qısa müddətdə aradan qaldırmaq lazımdır.
Hamiləlikdə ağ axıntı bir çox qadında görülən ümumi və normal bir vəziyyətdir. Bu axıntı tibbdə "leykoreya" adlanır və hamiləlik zamanı baş verən hormonal dəyişikliklər səbəbindən bəzən artır. Xüsusilə, artan estrogen səviyyələri vaginal divarlarda qan axınını artırır və ağ axıntıya səbəb olur. Bu axıntı bədənin infeksiyalara qarşı qoruyucu mexanizmi rolunu oynayır və vaginal bölgəni təmiz saxlamağa kömək edir. Ancaq pis qoxu, qaşınma və ya rəngin dəyişməsi kimi əlamətlərlə müşayiət olunarsa, həkimə müraciət etmək vacibdir.
Boru hamiləliyi döllənmiş yumurtanın uşaqlıq boşluğu yerinə fallop borusuna implantasiyası zamanı meydana gələn ektopik hamiləliyin, yəni uşaqlıqdankənar hamiləliyin bir növüdür. Normal hamiləliklərdə döllənmiş yumurta uşaqlıq borusu vasitəsilə uşaqlıq boşluğuna çatır və orada inkişafına davam edir. Amma boru hamiləliyində bu proses uşaqlıq borusunda baş verir. Bu, ciddi problemlərə səbəb ola bilər, çünki uşaqlıq borusu çox dardır və böyüməkdə olan embrion üçün kifayət qədər yer və dəstək təmin etmək üçün uyğun olmayan bir quruluşa malikdir.
Uşaqlarda bağırsaq qurdları adətən parazitlərin yaratdığı ümumi sağlamlıq problemlərindən biridir. Bağırsaq qurdları 2 yaşdan yuxarı və 6-cı sinifədək uşaqlarda daha çox olur.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
