Epilepsiya beyin hüceyrələrinin anormal elektrik fəaliyyəti nəticəsində yaranan nevroloji xəstəlikdir. Uşaqlarda epilepsiya ümumi sağlamlıq problemlərindən biridir və müxtəlif növlərdə özünü göstərir. Xəstəliyin simptomları yüngül huşun itirilməsindən şiddətli qıcolmalara qədər dəyişir. Uşaqlarda epilepsiyanın səbəbləri genetik meyl, doğuş zamanı fəsadlar və ya beyin infeksiyaları kimi amillərdir. Diaqnoz zamanı beyindəki anormal fəaliyyətlər EEG və MRT kimi görüntüləmə üsulları ilə qiymətləndirilir. Müalicə adətən dərmanlarla aparılır, lakin bəzi hallarda cərrahi müdaxilə və ya pəhriz terapiyası da tələb olunur. Erkən diaqnoz və müntəzəm təqib epilepsiya tutmalarına nəzarət etmək üçün vacibdir. Ailələrin və müəllimlərin bu xəstəlik haqqında məlumatlı olması uşağın həyat keyfiyyətinin yaxşılaşmasında mühüm rol oynayır.
Uşaqlarda epilepsiya müxtəlif formalarda və şiddətdə baş verir. Simptomlar tutmaların növündən və beynin hansı sahəsinin təsirləndiyindən asılı olaraq dəyişir. Bəzi uşaqlar yüngül simptomlarla qarşılaşsa da, digərlərində daha ciddi və aydın simptomlar görünür. Erkən diaqnoz və müdaxilə üçün simptomları tanımaq çox vacibdir. Uşaqlarda epilepsiyanın əlamətləri aşağıdakı kimi özünü göstərir:
Şüurun itirilməsi və bir nöqtəyə baxma. Uşaqlarda qıcolma zamanı qəfil huş itkisi olur. Gözlərini sabit bir nöqtəyə dikərək ətraf mühitlə əlaqəni itirmələri adi haldır. Bu bir neçə saniyədən bir neçə dəqiqəyə qədər davam edir.
Əzələ tutulmaları və Nəzarətsiz Hərəkətlər. Epileptik tutmalar zamanı ani və nəzarətsiz əzələ yığılmaları baş verir. Bu yığılmalar bütün bədənə təsir edir və ya yalnız bir bölgəni əhatə edir. Xüsusən də tonik-klonik qıcolmalarda əzələ sərtliyi, ardınca qıcolma hərəkətləri müşahidə edilir.
Ani yıxılmalar və ya tarazlığın itirilməsi. Bəzi uşaqlar qıcolma zamanı idarəetməni itirdiyi üçün yerə yıxılır. Bu vəziyyət "atonik tutma" kimi tanınır və adətən qısamüddətli olur. Ancaq yıxılma səbəbiylə yaralanma riski var.
Təkrarlanan Qəribə Hərəkətlər. Bəzi uşaqlar qeyri-ixtiyari əl, qol və ya ayaq hərəkətləri, dodaq vurma, udma və ya qəribə üz ifadələri kimi davranışlarla qarşılaşır. Bu cür hərəkətlər adətən şüursuz şəkildə baş verir və “fokuslanmış qıcolmalar” adlanır.
Davranış və əhval dəyişikliyi. Uşaqlarda epileptik tutmalardan əvvəl və ya sonra qəfil narahatlıq, əsəbilik yaranır. Bundan əlavə, tutmalardan sonra həddindən artıq yorğunluq və ya diqqətsizlik baş verir.
Gecə Tutmaları və Yuxu Problemləri. Epilepsiya tutmaları bəzən gecə yuxu zamanı baş verir. Uşaq yuxu zamanı qəfil hərəkətlər, dişləri qıcırtmaq və ya yataqdan yıxılma ilə qarşılaşır. Bu qıcolmalar uşağın keyfiyyətli yuxu almasına mane olur.
Epilepsiyanın simptomları həmişə açıq olmur və digər sağlamlıq problemləri ilə qarışdırılır. Buna görə simptomlar görünəndə bir nevroloqa müraciət edilməlidir. Erkən diaqnoz uşağın qıcolmalarına nəzarət etmək və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir.
Beyində anormal elektrik fəaliyyətləri nəticəsində yaranan bu vəziyyət müxtəlif səbəblərdən yaranır. Epilepsiyaya səbəb olan amilləri genetik, anadangəlmə və ətraf mühit faktorları kimi qruplaşdırmaq olar. Xəstəliyin səbəbini anlamaq düzgün müalicə metodunun təyin edilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Genetik meyl. Epilepsiyanın ən çox yayılmış səbəblərindən biri genetik faktorlardır. Ailədə epilepsiya xəstəliyi olan uşaqlarda bu xəstəliyin riski daha yüksəkdir. Xüsusilə epilepsiyanın müəyyən növlərində genetik meyl mühüm rol oynayır. Bununla belə, hər bir genetik faktor birbaşa epilepsiyaya səbəb olmur.
Doğuş zamanı beyin zədələnməsi. Doğuş zamanı yaranan fəsadlar uşaqlıqda epilepsiyaya səbəb olur. Xüsusilə, oksigen çatışmazlığı, vaxtından əvvəl doğuş və ya az çəki kimi vəziyyətlər beyin toxumasının zədələnməsinə yol açır. Bu cür zədələr sonrakı zamanlarda epilepsiya riskini artırır.
Beyin infeksiyaları. Meningit və ensefalit kimi beyin infeksiyaları da epilepsiyanın səbəbləri arasındadır. Bu infeksiyalar beynin iltihabına və zədələnməsinə səbəb olur, epileptik tutmalara meyllidir. Uşaqlıq dövründə ciddi infeksiyalardan sonra qıcolmalar baş verir.
Anadangəlmə beyin anomaliyaları. Beynin struktur inkişafındakı anomaliyalar uşaqlarda epilepsiyaya səbəb olur. Kortikal displaziya kimi anadangəlmə pozğunluqlar beyin hüceyrələrinin normal işləməsini maneə törədir və tutmalara yol açır.
Travmatik beyin zədələri. Uşaqlıqda baş verən travmalar da epilepsiya yaradır. Yıxılma, yol-nəqliyyat qəzası və ya ağır zərbə kimi vəziyyətlər beyin toxumasına zərər verir ki, bu da epileptik tutmalara səbəb olur.
Metabolik və Genetik Xəstəliklər. Bəzi metabolik pozğunluqlar və genetik sindromlar da epilepsiya yaradır. Məsələn, fenilketonuriya kimi anadangəlmə metabolik xəstəliklər beyindəki kimyəvi tarazlığı pozaraq, qıcolmalara yol açır.
Epilepsiyanın səbəbləri həmişə dəqiq müəyyən edilə bilməz. Bununla belə, erkən diaqnoz və düzgün müalicə xəstəliyə qarşı mübarizədə mühüm rol oynayır.
Uşaqlarda epilepsiya diaqnozu diqqətli qiymətləndirilməli və müxtəlif testlər nəticəsində qoyulur. Bu proses qıcolmaların növünü və səbəbini müəyyən etmək üçün vacibdir. Erkən və dəqiq diaqnoz xəstəliyin effektiv idarə olunmasını təmin edir. Diaqnostika prosesində istifadə olunan əsas addımlar bunlardır:
Tibbi tarixçə və ailənin tibbi tarixinin müayinəsi. Epilepsiya diaqnozunda ilk addım uşağın xəstəlik tarixinin ətraflı qiymətləndirilməsidir. Həkim qıcolmaların nə vaxt başladığını, onların tezliyini, müddətini və tutma zamanı uşağın hansı simptomlarla qarşılaşdığını soruşur. Ailədə epilepsiya xəstəliyinin olub-olmaması da sual altındadır, çünki epilepsiyada genetik faktorlar mühüm rol oynayır.
Fiziki və Nevroloji Müayinə. Fiziki müayinə zamanı həkim uşağın ümumi sağlamlıq vəziyyətini qiymətləndirir. Sonra nevroloji müayinə aparılır. Bu müayinə zamanı uşağın refleksləri, əzələ gücü, motor bacarıqları və koordinasiyası yoxlanılır.
Elektroensefaloqrafiya (EEQ). EEG epilepsiya diaqnozu üçün ən çox istifadə edilən testlərdən biridir. Bu test beynin elektrik fəaliyyətini qeyd edərək tutma zamanı baş verən anormal dalğalanmaları aşkar edir. Uşağın başına qoyulan elektrodlara bağlanır və müəyyən müddət ərzində onun beyin dalğaları qeydə alınır. Xüsusilə qıcolma zamanı aparılan EEG diaqnoz üçün daha aydın nəticələr verir.
Görüntüləmə üsulları. MRT (maqnit rezonans görüntüləmə) və KT (Kompüterli Tomoqrafiya) kimi görüntüləmə üsulları da epilepsiya diaqnozunda beyin quruluşunu araşdırmaq üçün istifadə edilir. Bu testlər beyin şişlərini, struktur anomaliyalarını və ya beyin zədəsini aşkar etmək üçün vacibdir.
Qan Testləri və Digər Laborator Müayinələr. Bəzi hallarda həkim metabolik və ya genetik xəstəlikləri istisna etmək üçün qan testləri təyin edir. Qan testləri uşağın ümumi sağlamlığı haqqında məlumat verir və tutmalara səbəb ola biləcək digər tibbi şərtləri müəyyən etməyə kömək edir.
Uşaqlarda epilepsiyanın müalicəsi xəstəliyin növündən, qıcolmaların tezliyindən və uşağın ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılıdır. Məqsəd qıcolmalara nəzarət etmək və uşağın həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqdır. Epilepsiyanın müalicəsində istifadə olunan üsullar bunlardır:
Antiepileptik dərmanlar. Epilepsiya müalicəsində ilk seçim adətən antiepileptik dərmanlardır. Bu dərmanlar beyindəki anormal elektrik fəaliyyətini boğaraq tutmaları idarə edir. Həkim uşağın yaşına, qıcolma növünə və yan təsirlərin riskinə əsaslanaraq uyğun dərman seçir. Dərmanların müntəzəm istifadəsi və həkim nəzarəti tələb olunur.
Ketogenik Pəhriz. Bəzi uşaqlarda epileptik tutmalar xüsusi qidalanma planı olan ketogenik pəhriz ilə idarə olunur. Bu pəhriz çox yağlı, az karbohidratlı və kifayət qədər proteinli bir pəhrizə əsaslanır. Bu, beyinə ketonları enerji mənbəyi kimi istifadə etməyə imkan verir və tutmaların tezliyini azaldır. Həkimin nəzarəti altında pəhrizə riayət etmək vacibdir.
Dərmana davamlı epilepsiya hallarında istifadə edilən digər üsul vagus sinirinin stimullaşdırılmasıdır. Bu üsulda döş nahiyəsinə yerləşdirilən cihaz vagus sinirinə müntəzəm elektrik siqnalları göndərərək qıcolmaları azaldır. VNS adətən dərman terapiyasına əlavə olaraq tətbiq edilir.
Cərrahi müalicə. Tutmalar beynin müəyyən bir bölgəsindən qaynaqlanırsa və digər müalicə üsulları təsirsizdirsə, cərrahi müdaxilə nəzərdən keçirilir. Cərrahi müalicə tutmalara səbəb olan anormal beyin toxumasının çıxarılması ilə həyata keçirilir. Bu üsula ümumiyyətlə epilepsiyanın ağır və davamlı hallarında üstünlük verilir.
Psixoloji və Sosial Dəstək. Epilepsiya təkcə fiziki deyil, həm də psixoloji və sosial təsirləri olan bir xəstəlikdir. Bu prosesdə uşaq və ailənin psixoloji dəstək alması vacibdir. Bundan əlavə, məktəbdə və sosial mühitdə uyğun tənzimləmələr edilərək uşağın həyat keyfiyyəti artırıla bilər.
Müalicə prosesi hər bir uşaq üçün spesifikdir və daimi həkim nəzarəti tələb edir.
Epilepsiya təkcə fiziki xəstəlik deyil, həm də uşağın psixoloji və sosial həyatına təsir edən bir vəziyyətdir. Tutmaların gözlənilməzliyi uşaqlarda qorxu, narahatlıq və özünə inamın itməsinə səbəb olur. Bu vəziyyət uşağın özünü ətraf mühitdən təcrid etməsinə və sosial münasibətlərdə çətinlik çəkməsinə yol aça bilər. Məktəb həyatında epilepsiya diqqət və öyrənmə çətinliyi də yaradır. Tez-tez tutma keçirən uşaqlar akademik performansda azalma ilə üzləşir və həmyaşıdları tərəfindən səhv başa düşülmə və ya kənarlaşdırılma riski ilə üzləşirlər. Bu, təklik hisslərini artırır. Ailələr və müəllimlər epilepsiyadan xəbərdardırsa, bu, uşağın özünü daha təhlükəsiz hiss etməsinə səbəb olur. Psixoloji dəstək almaq uşağa bu prosesin öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Bundan əlavə, uşağın sosial bacarıqları sosial fəaliyyətlərdə iştirakını təşviq etməklə inkişaf etdirilməlidir. Epilepsiya xəstəsi uşaqlar düzgün dəstək ilə həyatlarının bütün sahələrində uğurlu və xoşbəxt fərdlər ola bilərlər.
Talassemiya orqanizmin kifayət qədər sağlam hemoqlobin istehsal etməməsinə səbəb olan genetik qan xəstəliyidir. Talassemiya daşıyıcıları adətən aşkar simptomlar göstərməsələr də, daha ağır formalarda anemiya, yorğunluq və dalaq böyüməsi kimi simptomlar meydana gələ bilər. Bu, genetik xəstəlik olduğundan ailəsində talassemiya xəstəliyi olan şəxslərin genetik məsləhət alması tövsiyə olunur.
Baş ağrısı böyüklərdə olduğu kimi uşaqlarda da rast gəlinən bir sağlamlıq problemidir. Uşaqlar adətən baş ağrılarını ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər və bu, valideynləri narahat edir. Stres, yorğunluq, qeyri-kafi yuxu və susuzluq kimi gündəlik faktorlar baş ağrısına səbəb olur, eyni zamanda miqren və ya infeksiya kimi daha ciddi səbəbləri də göstərir.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
