Prostat xərçəngi kişilərdə ən çox rast gəlinən xərçəng növlərindən biridir və onun müalicəsi xərçəngin mərhələsi, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti və şəxsi üstünlükləri kimi faktorlardan asılı olaraq dəyişir. Prostat vəzi xərçənginin müalicəsində cərrahiyyə, radioterapiya, hormon terapiyası, kimyaterapiya kimi müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Müalicə variantlarının müvəffəqiyyət nisbəti ümumiyyətlə erkən diaqnozla artır. Buna görə də müntəzəm müayinələr və PSA testləri böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Prostat xərçənginin müalicəsində uğur əldə etmək düzgün müalicə metodunun seçilməsindən asılıdır. Bu seçim xərçəng növünə və xəstənin sağlamlıq vəziyyətinə əsasən edilir. Belə ki, müalicə planlaması zamanı yaş, ümumi sağlamlıq vəziyyəti, xərçəngin mərhələsi, PSA (Prostat Xüsusi Antigen) səviyyələri və xəstənin həyat tərzi kimi faktorlar ətraflı şəkildə qiymətləndirilir. Ümumi olaraq müalicə zamanı aşağıdakı amillər nəzərə alınır:
Yaş və Ümumi Sağlamlıq Vəziyyəti. Xəstənin yaşı müalicə variantlarını təyin edən ən vacib amillərdən biridir. Gənc xəstələr və ümumi sağlamlığı yaxşı olan xəstələr cərrahiyyə və ya radioterapiya kimi aqressiv müalicələr üçün uyğun hesab olunurlar. İrəli yaşda olan və sağlamlıq problemləri olan xəstələrdə cərrahi müdaxilələrlə bağlı risklər daha yüksəkdir. Buna görə hormon terapiyası və ya radioterapiya kimi daha az invaziv yanaşmalar tövsiyə oluna bilər.
Xərçəngin Mərhələsi və Yayılması. Prostat xərçənginin mərhələsi hansı müalicə metodunun istifadə ediləcəyini müəyyən edir. Xərçəngin lokalizasiyası (yalnız prostat ilə məhdudlaşır), lokal irəliləməsi (prostat vəzindən kənarda yayılması) və ya metastatik (bədənin digər hissələrinə yayılması) olması müalicə qərarına birbaşa təsir göstərir.
PSA (Prostat Xüsusi Antigen) Səviyyələri. PSA prostat hüceyrələri tərəfindən ifraz olunan bir proteindir və xərçəngin diaqnozu və monitorinqi üçün istifadə olunur. Yüksək PSA səviyyələri xərçəngin varlığını və ya inkişaf dərəcəsini göstərir. Müalicə prosesi zamanı PSA səviyyələrinin müntəzəm monitorinqi müalicənin effektivliyini qiymətləndirmək üçün vacibdir.
Xəstənin şəxsi üstünlükləri və həyat tərzi. Müalicənin planlaşdırılması zamanı xəstənin şəxsi üstünlükləri və həyat tərzi nəzərə alınmalıdır. Xəstənin gündəlik fəaliyyəti, məşğuliyyəti və ailə həyatı müalicə prosesinə təsir edə bilər. Məsələn, əməliyyatdan sonra bərpa prosesi uzun ola bilər ki, bu da aktiv həyat tərzi keçirən insanlar üçün çətinlik yaradır. Həmçinin xəstələr müalicələrin potensial yan təsirləri (məsələn, sidik qaçırma, ereksiya problemləri) barədə məlumatlandırılmalıdırlar. Xəstənin bu yan təsirləri qəbul edib-etməməsi müalicə seçiminə təsir edə bilər.
Müalicə yalnız xərçəngə nəzarət etmək deyil, həm də xəstənin həyat keyfiyyətini qorumaq məqsədi daşımalıdır.
Prostat xərçəngi müxtəlif mərhələlərdə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq müxtəlif müalicə üsulları ilə idarə olunur. Cərrahi müdaxilələrdən tutmuş radioterapiyaya, hormon terapiyasından aktiv monitorinqə qədər geniş çeşiddə müalicələr mövcuddur. Müalicə üsulu xərçəngin mərhələsi, yayılması, xəstənin yaşı və həyat keyfiyyəti kimi faktorlardan asılı olaraq müəyyən edilir. Prostat xərçənginin müalicəsində istifadə olunan üsullar aşağıdakılardır:
Cərrahi Müalicə. Cərrahi müalicə prostat xərçənginin erkən mərhələlərində tətbiq olunan bir üsuldur. Bu prosedurda prostat vəzi tamamilə çıxarılır (radikal prostatektomiya). Xərçəngi tamamilə məhv etmək və yayılmasının qarşısını almaq üçün cərrahi üsula üstünlük verilir.
Radioterapiya. Radioterapiya prostat xərçənginin müalicəsində cərrahiyyəyə alternativ olaraq istifadə edilən bir üsuldur. Xərçəng toxumaları yüksək enerjili şüalarla hədəflənir və bu toxumaların böyüməsi dayandırılır. Bu zaman iki radioterapiya üsulu istifadə olunur. Bunlardan birincisi xarici radioterapiyadır ki, bu zaman xərçəng toxumaları xaricdən göndərilən şüalarla hədəflənir. Brakiterapiyada (Daxili Radioterapiya) isə radioaktiv toxumlar prostatın içərisinə yerləşdirilir və şüalar birbaşa xərçəng hüceyrələrini məhv edir.
Hormon terapiyası. Prostat xərçəngi hüceyrələrinin böyüməsi üçün testosteron hormonuna ehtiyac var. Hormon terapiyası bu hormonun ifrazını azaltmaqla və ya fəaliyyətinə maneə törətməklə xərçəngin inkişafını dayandırmaq məqsədi daşıyır.
Kimyaterapiya. Kimyaterapiyada xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya böyüməsini dayandırmaq üçün güclü dərmanlardan istifadə edilir. Bu müalicə üsuluna prostat xərçənginin inkişaf etmiş mərhələsində və hormon terapiyasına cavab verməyən hallarda üstünlük verilir.
Kriyoterapiya və Yüksək İntensiv Fokuslu Ultrasəs (HIFU). Fokal müalicələr lokallaşdırılmış prostat xərçəngində istifadə olunan hədəflənmiş, minimal invaziv üsullardır. Bu üsullara aşağıdakılar daxildir:
Erkən diaqnoz qoyulan xərçənglərdə aktiv nəzarət də bir seçim kimi önə çıxır. Müalicə prosesi zamanı həkimin rəhbərliyi ilə fərdi spesifik planın hazırlanması həm xəstəliyin idarə olunması, həm də həyat keyfiyyətinin qorunması baxımından çox vacibdir.
Prostat xərçəngi üçün cərrahi müalicə (radikal prostatektomiya) və radioterapiya effektiv müalicə üsulları olsa da, bəzi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Bu yan təsirlər tez-tez adətən müalicə üsulundan, xərçəngin mərhələsindən, xəstənin yaşından və ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir. Cərrahiyyə və radioterapiyanın yan təsirləri aşağıdakılardır:
Sidik qaçırma. Prostat vəzi sidik kisəsi boynunun altında yerləşdiyi üçün sidik kisəsi və sidiyi saxlamağa imkan verən sfinkter əzələləri cərrahiyyə və ya radioterapiya zamanı zədələnə bilər. Bu vəziyyət bəzi hallarda sidik qaçırma ilə nəticələnir.
Erektil Problemlər. Cərrahiyyə və radioterapiya prostatın ətrafındakı sinirlərə zərər verə bilər ki, bu da ereksiya problemlərinə (erektil disfunksiya) səbəb ola bilər. Ereksiya problemlərinin müalicəsində dərmanlar, vakuum cihazları və ya penis protezi kimi cərrahi üsullar istifadə edilə bilər.
Bağırsaq problemləri. Radioterapiya zamanı prostatın ətrafındakı düz bağırsaq da təsirlənə bilər. Bu vəziyyət bəzi hallarda bağırsaq problemləri ilə nəticələnir. Pəhriz dəyişiklikləri, probiotik əlavələr və rektal toxumaları qorumaq üçün istifadə edilən xüsusi müalicə üsulları bağırsaq problemlərini yüngülləşdirəcəkdir.
Nəticə olaraq qeyd edək ki, cərrahiyyə və radioterapiya prostat xərçəngi üçün effektiv müalicələr təklif edir, lakin sidik qaçırma, ereksiya problemləri və bağırsaq problemləri kimi yan təsirlər yarana bilər. Bu yan təsirləri adətən müalicədən sonrakı dövrdə nəzarət altına almaq və ya yüngülləşdirmək mümkündür. Müalicədən əvvəl həkimlə yan təsirləri və idarə üsullarını ətraflı müzakirə etmək xəstəyə məlumatlı qərarlar qəbul etməyə kömək edir.
Prostat xərçəngi kişilərdə ən çox rast gəlinən xərçəng növlərindən biri olsa da, erkən diaqnoz qoyulduqda uğurla müalicə edilən xəstəlikdir. Erkən mərhələdə təsbit edilən prostat xərçəngi ümumiyyətlə prostat xaricinə yayılmaz və xəstəliyin tamamilə aradan qaldırılması üçün müalicə variantları planlaşdırmaq mümkündür. Buna görə də prostat xərçənginin müalicəsində erkən diaqnoz kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Prostat xərçəngi erkən mərhələdə aşkar edildikdə müalicənin müvəffəqiyyət nisbətləri kifayət qədər yüksəkdir. Xərçəng yalnız prostat vəzi ilə məhdudlaşdıqda cərrahi müalicə (radikal prostatektomiya), radioterapiya və hətta bəzi hallarda aktiv nəzarət kimi variantlar yüksək müvəffəqiyyətlə tətbiq oluna bilər.
Cərrahi Müvəffəqiyyət: Erkən mərhələdə edilən cərrahi müdaxilə xərçəngin tamamilə yox edilməsində təsirli bir üsuldur.
Radioterapiya lokallaşdırılmış prostat xərçəngində xərçəng hüceyrələrini məhv etməkdə yüksək effektivliyə malikdir.
Aktiv Nəzarət: Erkən mərhələdə aşkarlanan aşağı riskli xərçənglərdə müntəzəm təqiblə lazımsız müalicə və yan təsirlərin qarşısını almaq olar. Erkən diaqnoz təkcə xərçəngi aradan qaldırmağı deyil, həm də xəstənin həyat keyfiyyətinin qorumasını təmin edir. Qabaqcıl mərhələdə müalicələrdə yan təsirlər daha tez-tez baş verə və müalicə prosesi daha mürəkkəb ola bilər.
PSA testinin rolu və müntəzəm müayinələrin zəruriliyi. PSA (Prostat Spesifik Antigen) testi prostat xərçənginin erkən diaqnozunda mühüm rol oynayır. PSA prostat hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan bir proteindir və onun qanda artması prostat xərçəngi riskini göstərir. 50 və yuxarı yaşda olan kişilər üçün müntəzəm PSA testi tövsiyə olunur. Ailədə prostat xərçəngi olan kişilər üçün skrininq daha erkən yaşda başlamalıdır.
Unutmaq olmaz ki, prostat xərçənginin müalicəsində erkən diaqnoz həyati əhəmiyyət kəsb edir. PSA testi və müntəzəm skrininqlər xəstəliyin irəliləməmişdən əvvəl aşkarlanmasını və müalicəyə vaxtında başlanmasını təmin edir. Erkən diaqnozun üstünlüklərindən faydalanmaq üçün mütəmadi müayinələrdə olmaq mütləqdir.
Düyünlü zob qalxanabənzər vəzidə bir və ya bir neçə kiçik düyününəmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Qalxanabənzər vəzi boynun ön hissəsində yerləşən və maddələr mübadiləsini tənzimləyən hormonların istehsalından məsul olan mühüm vəzidir. Düyünlər əsasən xoşxassəli olsa da, bəzi hallarda bədxassəli (xərçəng) olma potensialına malikdir. Bu vəziyyət boyun şişməsi, udma və ya nəfəs almada çətinlik və səs dəyişiklikləri kimi fərdin həyat keyfiyyətinə təsir edə biləcək müxtəlif simptomlar yaradır.
Tibbdə hirsutizm olaraq bilinən həddindən artıq tüklənmə qadınlarda kişi tipli tüklənmə vəziyyətidir. Bu vəziyyət hormonların balanssızlığından qaynaqlanır və adətən üz, çənə, sinə, arxa və qarın kimi nahiyələrdə tünd qalın tüklərin çoxalması ilə özünü göstərir. Hirsutizm qadınlarda həm estetik, həm də psixoloji narahatlığa səbəb ola və eyni zamanda daha ciddi bir sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər.
Tibbi termini hepatomeqaliya olan qaraciyər böyüməsi qaraciyərə təsir edən hepatit və serroz, anadangəlmə ürək xəstəliyi və metabolik pozğunluqlar nəticəsində qaraciyərin böyüməsi və normal ölçüsünü aşmasıdır. Qaraciyərin böyüməsi səbəbiylə meydana gələ biləcək əlamətlər yorğunluq hissi, qarnın sağ tərəfində epigastralda olan ağrılar, ürəkbulanma, iştahasızlıq, sarılıq, sidik rənginin tünd olması, solğun nəcis, qaşınma, əzələ ağrıları və qaraciyər və dalağın böyüməsidir.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
