Böyrəklərdə duz kristalları adətən sidikdə mineralların həddindən artıq yığılması və kifayət qədər su istehlakı nəticəsində əmələ gəlir. Bu kristallar böyrəklərdə sərtləşərək daşa çevrilə bilər. Duz kristallarının əmələ gəlməsinin əsas amilləri arasında kifayət qədər su içməmək, həddindən artıq duzlu və ya zülalla zəngin qidalardan istifadə, genetik meyl və sidiyin turşu balansının pozulması daxildir. Böyrəklərdə duz kristallarının yığılması sidik yollarının infeksiyalarına, şiddətli bel ağrılarına və sidikdə qana səbəb ola bilər. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə bu vəziyyətin qarşısını almaq mümkündür.
Böyrəkdə duz kristallarının əmələ gəlməsi bir çox amillərin bir araya gəlməsi ilə baş verən mürəkkəb bir prosesdir. Bu kristallar zamanla böyrək daşına çevrilərək ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Böyrəklərin sidiyi tam süzə bilməməsi mineralların və duzların yığılmasına səbəb olur. Duz kristallarının əmələ gəlməsinə təkan verən əsas amillər arasında aşağıdakılar yer alır:
Qeyri-kafi su qəbulu. Qeyri-kafi su qəbulu böyrəklərdə duz kristallarının əmələ gəlməsinin ən ümumi səbəblərindən biridir. Kifayət qədər su içmədikdə sidik daha konsentrə olur, bu da mineralların kristallaşmasına və böyrəklərdə toplanmasına səbəb olur. Xüsusilə isti havalarda və ya intensiv fiziki fəaliyyətdən sonra orqanizmdə su itkisi artır və bu suyun yerini doldurmamaq böyrəklərin sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Həmçinin kifayət qədər su içmədikdə sidik həcmi azalır, bu da böyrəklərdə duzların və mineralların artmasına səbəb olur. Bu yığılma zamanla kristalların əmələ gəlməsinə səbəb olur və böyrək daşı əmələ gəlməsi riskini artırır.
Qidalanma vərdişləri. Qidalanma vərdişləri böyrəklərdə duz kristallarının və daşların əmələ gəlməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən amildir. Yüksək natrium qəbulu sidikdə ifraz olunan kalsiumun miqdarını artırır ki, bu da kristalların əmələ gəlməsini sürətləndirir. Həddindən artıq duzlu qidaların qəbulu böyrəklərə yükü artırır və kristalların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bundan əlavə, həddindən artıq protein qəbulu da böyrəklərdə duz kristallarının yığılmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə heyvani zülallar orqanizmdə sidik turşusu istehsalını artırır. Həddindən artıq sidik turşusu sidiyin turşu tarazlığını pozur və kristalların əmələ gəlməsinə yol açır.
Genetik faktorlar. Genetik meyl bədənin mineral balansını qorumaq qabiliyyətinə təsir göstərə və böyrəklərin mineralları süzmək qabiliyyətini zəiflədə bilər.Böyrək daşlarının əmələ gəlməsinə genetik meylli insanlar ümumiyyətlə kalsium, oksalatlar və sidik turşusu kimi maddələri bədənlərindən çıxarmaqda çətinlik çəkirlər. Bu maddələr böyrəklərdə toplanır və zamanla kristallar əmələ gətirir. Genetik faktorlar böyrəklərin mineral balansını tənzimləyən fermentlərin fəaliyyətinə də təsir göstərərək kristal əmələ gəlməsi riskini artırır. Müəyyən qidalanma və ya həyat tərzi dəyişikliyi ilə genetik meylin qarşısını tam almaq mümkün olmasa da, belə insanların böyrək sağlamlığına daha çox diqqət yetirmələri və mütəmadi olaraq həkim müayinəsindən keçmələri tövsiyə olunur.
Sidik yollarında balanssızlıqlar. Sidik yollarının normal fəaliyyətinin pozulması sidiyin orqanizmdən düzgün xaric edilməməsinə səbəb olur ki, bu da böyrəklərdə duz yığılması ilə nəticələnir. Xüsusilə, sidiyin asidik və ya əsas balansının pozulması duz kristallarının əmələ gəlməsini sürətləndirə bilər. Normalda sidik mineralları və tullantıları həll edir və onları bədəndən çıxarır. Lakin sidiyin kimyəvi tərkibindəki dəyişikliklər bu mineralların kristallaşmasına gətirib çıxarır.
Böyrəkdə duz kristalları əvvəlcə nəzərə çarpmaya bilər, lakin irəlilədikcə ağrı, sidik yollarında problemlər və digər simptomlar meydana gəlir. Erkən diaqnoz və müalicə kristalların böyrək daşlarına çevrilməsinin və ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün vacibdir. Aşağıda ən çox rast gəlinən simptomlar qeyd edilmişdir:
Qarın və Bel Ağrısı. Böyrəkrdə duz kristalları əmələ gəldikdə ən çox görülən simptomlardan biri qarın və bel ağrısıdır. Bu ağrılar adətən böyrəklərin yerləşdiyi bel nahiyəsində hiss olunur və bəzən qarın boşluğuna da keçir. Böyrəklərdə yığılan kristallar hərəkət etdikdə və ya sidik yollarında tıxanmaya səbəb olduqda ağrı yaranır. Xüsusilə böyrək daşına çevrilmiş duz kristalları sidik yollarında tıxanıqlıq yaradaraq kəskin və şiddətli ağrılara səbəb ola bilər.
Sidik yollarının infeksiyaları. Böyrəklərdə duz kristallarının toplanması sidik yollarında müxtəlif tıxanmalara səbəb ola bilər ki, bu da sidik yolu infeksiyaları ilə nəticələnir. Böyrəklər sidik əmələ gətirmə və bədəndən xaric etmə funksiyasını yerinə yetirdiyi üçün kristalların yığılması sidiyin normal axmasına mane olur və bakteriyaların böyüməsi üçün əlverişli mühit yaradır. Nəticədə sidik yollarında infeksiya riski artır.
Sidikdə qan. Böyrəkdə duz kristalları və ya böyrək daşları meydana gəldiyi zaman sidikdə qan da ümumi bir simptomdur. Bu vəziyyət tibbdə "hematuriya" adlanır. Böyrəklərdən sidik yollarına keçərkən kristalların yaratdığı sürtünmə və qıcıqlanma sidik yollarının selikli qişasının zədələnməsinə səbəb ola bilər. Bu, qanaxma ilə nəticələnir və sidikdə qanın görünməsinə səbəb olur.
Böyrəklərdə duz kristallarının varlığını qəti şəkildə müəyyən etmək üçün müxtəlif tibbi testlər aparılır. Çox vaxt kristalların və ya daşların ölçüsünü və yerini müəyyən etmək üçün görüntüləmə testləri istifadə olunur. Ultrasəs, rentgen və kompüter tomoqrafiyası (KT) ən çox istifadə edilən üsullardır. Bu testlər böyrəklərdə kristal yığılmasını vizuallaşdırmağa və böyrək daşlarının yerini təyin etməyə kömək edir.
Ultrasəs: Səs dalğalarından istifadə edərək böyrəklərdə və sidik yollarında duz kristallarının və ya daşların varlığını müəyyən edir. Bu radiasiyasız üsul təhlükəsiz diaqnostik vasitədir, xüsusilə uşaqlar və hamilə qadınlar üçün üstünlük təşkil edir.
Rentgen: Bəzi böyrək daşları rentgendə görünür. Bununla belə, x-şüaları kiçik kristalları və ya bəzi daş növlərini aşkar etmək üçün həmişə kifayət olmur.
Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Kompüter tomoqrafiyası böyrəklərdəki kristalları və daşları ən detallı şəkildə təsvir edə bilən bir üsuldur. Xüsusilə mürəkkəb hallarda və ya kiçik kristalların aşkarlanmasında son dərəcə effektivdir.
Bundan əlavə, sidik analizi böyrəkdə duz kristalların varlığını və növünü müəyyən etmək üçün də vacibdir. Sidik nümunəsi mineral və duz səviyyələrini yoxlamaq üçün laboratoriyada təhlil edilir. Sidik analizi kristalların əmələ gəlməsinə səbəb olan artıq kalsium, oksalatlar və ya sidik turşusu kimi maddələrin mövcudluğunu aşkar edə bilər. Bundan əlavə, infeksiya və ya qanaxma əlamətlərinin olub-solmadığını müəyyən etmək üçün sidiyin mikroskopik müayinəsi aparılır.
Böyrəklərdə duz kristallarının əmələ gəlməsinin qarşısı müvafiq tədbirlər görülməklə böyük ölçüdə alına bilər. Zamanla böyrək daşına çevrilən bu kristallar ciddi ağrılara və sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcəyi üçün ilkin mərhələdə qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi son dərəcə vacibdir. Adekvat maye qəbulu, balanslaşdırılmış pəhriz və müntəzəm sağlamlıq yoxlamaları duz kristallarının meydana gəlməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir.
Adekvat maye qəbulu. Böyrəklərdə duz kristallarının və böyrək daşlarının əmələ gəlməsinin qarşısını almağın ən təsirli yollarından biri də kifayət qədər miqdarda su qəbul etməkdir. Böyrəklər tullantıları bədəndən süzür və sidiklə xaric edir. Kifayət qədər maye qəbul edilmədikdə sidik konsentrə olur və mineralların kristallaşması daha çox olur. Gündə 8-10 stəkan su içmək böyrəklərin normal işləməsinə kömək edir və kristalların əmələ gəlməsinin qarşısını alır. Xüsusilə isti havalarda və sıx fiziki fəaliyyət zamanı maye itkisi artacağı üçün bu hallarda daha çox su istehlakı vacibdir.
Duz və Zülal qəbuluna nəzarət. Böyrəklərdə duz kristallarının əmələ gəlməsində qidalanma vərdişləri böyük rol oynayır. Həddindən artıq duz qəbulu sidikdə kalsium ifrazını artıraraq kristal əmələ gəlməsini sürətləndirə bilər. Həddindən artıq natrium qəbulu böyrəklərdə mineral balanssızlıqlara səbəb olur, daş əmələ gəlməsi riskini artırır. Buna görə də gündəlik duz qəbulunu məhdudlaşdırmaq kristalların əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün vacib bir addımdır. Duzlu qidalardan, işlənmiş qidalardan və hazır souslardan uzaq durmaq bu riski azaldacaqdır.
Eyni şəkildə, həddindən artıq protein qəbulu da böyrək sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Xüsusilə heyvan zülalları sidik turşusunun istehsalını artırır ki, bu da sidiyin turşulaşmasına və kristalların əmələ gəlməsinə yol açır. Həddindən artıq ət yemək əvəzinə bitki mənşəli protein mənbələrinə keçid böyrəklərdə mineral yığılmasını azalda bilər. Bundan əlavə, tərkibində oksalat olan qidaların (məsələn, ispanaq, çuğundur, şokolad) qəbulu da məhdudlaşdırılmalıdır, çünki oksalatlar böyrək daşlarının əmələ gəlməsində mühüm rol oynayır.
Daimi Sağlamlıq Yoxlanışı və Təqib. Böyrək sağlamlığını qorumaq və duz kristallarının erkən mərhələlərdə aşkar edilməsini təmin etmək üçün mütəmadi olaraq sağlamlıq yoxlamaları aparmaq çox vacibdir. Sidik analizi kristal əmələ gəlməsini aşkar edə bilən ən vacib diaqnostik üsullardan biridir.
Həkimlər böyrək sağlamlığına nəzarət etmək üçün ultrasəs kimi görüntüləmə üsullarından istifadə edərək kristal yataqlarını müşahidə edə bilərlər. Bundan əlavə, yemək vərdişlərinə diqqət yetirmək və tibbi tövsiyələrə riayət etmək kristal meydana gəlməsinin qarşısını almağa kömək edəcəkdir. Ailəsində böyrək daşları və ya kristal əmələ gəlməsi olan insanların daha tez-tez tibbi müayinədən keçmələri tövsiyə olunur.
Böyrəklərdə duz kristallarının əmələ gəlməsinin qarşısı müvafiq tədbirlər görülməklə böyük ölçüdə alına bilər. Zamanla böyrək daşına çevrilən bu kristallar ciddi ağrılara və sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcəyi üçün ilkin mərhələdə qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi son dərəcə vacibdir. Adekvat maye qəbulu, balanslaşdırılmış pəhriz və müntəzəm sağlamlıq yoxlamaları duz kristallarının meydana gəlməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir.
Adekvat maye qəbulu. Böyrəklərdə duz kristallarının və böyrək daşlarının əmələ gəlməsinin qarşısını almağın ən təsirli yollarından biri də kifayət qədər miqdarda su qəbul etməkdir. Böyrəklər tullantıları bədəndən süzür və sidiklə xaric edir. Kifayət qədər maye qəbul edilmədikdə sidik konsentrə olur və mineralların kristallaşması daha çox olur. Gündə 8-10 stəkan su içmək böyrəklərin normal işləməsinə kömək edir və kristalların əmələ gəlməsinin qarşısını alır. Xüsusilə isti havalarda və sıx fiziki fəaliyyət zamanı maye itkisi artacağı üçün bu hallarda daha çox su istehlakı vacibdir.
Duz və Zülal qəbuluna nəzarət. Böyrəklərdə duz kristallarının əmələ gəlməsində qidalanma vərdişləri böyük rol oynayır. Həddindən artıq duz qəbulu sidikdə kalsium ifrazını artıraraq kristal əmələ gəlməsini sürətləndirə bilər. Həddindən artıq natrium qəbulu böyrəklərdə mineral balanssızlıqlara səbəb olur, daş əmələ gəlməsi riskini artırır. Buna görə də gündəlik duz qəbulunu məhdudlaşdırmaq kristalların əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün vacib bir addımdır. Duzlu qidalardan, işlənmiş qidalardan və hazır souslardan uzaq durmaq bu riski azaldacaqdır.
Eyni şəkildə, həddindən artıq protein qəbulu da böyrək sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Xüsusilə heyvan zülalları sidik turşusunun istehsalını artırır ki, bu da sidiyin turşulaşmasına və kristalların əmələ gəlməsinə yol açır. Həddindən artıq ət yemək əvəzinə bitki mənşəli protein mənbələrinə keçid böyrəklərdə mineral yığılmasını azalda bilər. Bundan əlavə, tərkibində oksalat olan qidaların (məsələn, ispanaq, çuğundur, şokolad) qəbulu da məhdudlaşdırılmalıdır, çünki oksalatlar böyrək daşlarının əmələ gəlməsində mühüm rol oynayır.
Daimi Sağlamlıq Yoxlanışı və Təqib. Böyrək sağlamlığını qorumaq və duz kristallarının erkən mərhələlərdə aşkar edilməsini təmin etmək üçün mütəmadi olaraq sağlamlıq yoxlamaları aparmaq çox vacibdir. Sidik analizi kristal əmələ gəlməsini aşkar edə bilən ən vacib diaqnostik üsullardan biridir.
Həkimlər böyrək sağlamlığına nəzarət etmək üçün ultrasəs kimi görüntüləmə üsullarından istifadə edərək kristal yataqlarını müşahidə edə bilərlər. Bundan əlavə, yemək vərdişlərinə diqqət yetirmək və tibbi tövsiyələrə riayət etmək kristal meydana gəlməsinin qarşısını almağa kömək edəcəkdir. Ailəsində böyrək daşları və ya kristal əmələ gəlməsi olan insanların daha tez-tez tibbi müayinədən keçmələri tövsiyə olunur.
Böyrəklərdə duz kristallarının varlığını qəti şəkildə müəyyən etmək üçün müxtəlif tibbi testlər aparılır. Çox vaxt kristalların və ya daşların ölçüsünü və yerini müəyyən etmək üçün görüntüləmə testləri istifadə olunur. Ultrasəs, rentgen və kompüter tomoqrafiyası (KT) ən çox istifadə edilən üsullardır. Bu testlər böyrəklərdə kristal yığılmasını vizuallaşdırmağa və böyrək daşlarının yerini təyin etməyə kömək edir.
Ultrasəs: Səs dalğalarından istifadə edərək böyrəklərdə və sidik yollarında duz kristallarının və ya daşların varlığını müəyyən edir. Bu radiasiyasız üsul təhlükəsiz diaqnostik vasitədir, xüsusilə uşaqlar və hamilə qadınlar üçün üstünlük təşkil edir.
Rentgen: Bəzi böyrək daşları rentgendə görünür. Bununla belə, x-şüaları kiçik kristalları və ya bəzi daş növlərini aşkar etmək üçün həmişə kifayət olmur.
Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Kompüter tomoqrafiyası böyrəklərdəki kristalları və daşları ən detallı şəkildə təsvir edə bilən bir üsuldur. Xüsusilə mürəkkəb hallarda və ya kiçik kristalların aşkarlanmasında son dərəcə effektivdir.
Bundan əlavə, sidik analizi böyrəkdə duz kristalların varlığını və növünü müəyyən etmək üçün də vacibdir. Sidik nümunəsi mineral və duz səviyyələrini yoxlamaq üçün laboratoriyada təhlil edilir. Sidik analizi kristalların əmələ gəlməsinə səbəb olan artıq kalsium, oksalatlar və ya sidik turşusu kimi maddələrin mövcudluğunu aşkar edə bilər. Bundan əlavə, infeksiya və ya qanaxma əlamətlərinin olub-solmadığını müəyyən etmək üçün sidiyin mikroskopik müayinəsi aparılır.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
