Mərkəzi Sinir Sistemi Xəstəlikləri Hansılardır? MSS-in 7 Xəstəliyi

Mərkəzi sinir sisteminin əsas komponentləri hansılardır?

Mərkəzi sinir sistemi (MSS) insan bədəninin nəzarət və tənzimləmə mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir. Beyin və onurğa beynindən ibarət olan bu sistem bədəndəki sinir fəaliyyətlərinin çoxunu idarə edir. Hər bir komponent özünəməxsus funksiyaları və strukturları ilə həyatın davamlılığında və mürəkkəb funksiyaların tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.

Beyin. Beyin mərkəzi sinir sisteminin ən böyük və ən mürəkkəb komponentidir. Kəllə içərisində yerləşən bu orqan düşünmə, yaddaş, qavrayış, hisslər, hərəkət və duyğular kimi bir çox funksiyanı idarə edir. Beyin üç əsas hissəyə bölünür:

• Serebral Korteks: Bu bölgədə duyğu qavrayışları, motor nəzarəti və şüurlu düşüncələr işlənir.
• Serebellum (Beyincik): Balans, koordinasiya və incə motor hərəkətlərinin tənzimlənməsində iştirak edir.
• Beyin kötüyü: Həyati funksiyaları (nəfəs alma, ürək döyüntüsü, yuxu) idarə edən mərkəzdir.

Beyin neyronlardan və glial hüceyrələr adlanan dəstək hüceyrələrindən ibarətdir. Bundan əlavə, yarımkürələr (sağ və sol yarımkürələr) arasında funksional bir tarazlıq var.

Onurğa beyni. Onurğa beyni mərkəzi sinir sisteminin beyindən kənarda ikinci ən böyük komponentidir. O, onurğa sütununda yerləşir və beyinlə bədən arasında əlaqə xətti rolunu oynayır. Hərəkət əmrləri (hərəkət əmrləri) beyindən onurğa beyninə, sensor məlumat isə bədəndən onurğa beyninə, sonra isə beyinə ötürülür.

Onurğa beyni də refleks hərəkətlərin idarə olunduğu bir mərkəzdir. Məsələn, isti səthə toxunduqda əlinizi tez geri çəkməyə imkan verən refleks hərəkətlər onurğa beyni tərəfindən idarə olunur.

Mərkəzi sinir sisteminin əsas komponentləri olan beyin və onurğa beyni sinir sisteminin digər hissələri ilə daim əlaqədədir. Bu iki quruluş həyatı təmin etmək və mürəkkəb funksiyaları yerinə yetirmək üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Hər hansı bir zədə və ya pozğunluq MSS-in fəaliyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Buna görə də mərkəzi sinir sisteminin sağlamlığının qorunması olduqca önəmlidir.

Mərkəzi sinir sistemi xəstəlikləri hansılardır?

Beyin və onurğa beynindən ibarət olan bu sistem əzələ hərəkətlərindən hisslərə, düşüncədən yaddaşa qədər bir çox kritik funksiyaları idarə edir. Bununla belə, MSS-nin fəaliyyətinə təsir edə biləcək bir çox xəstəlik və pozğunluq var. Mərkəzi sinir sistemi xəstəlikləri həm fizioloji, həm də psixoloji əlamətlərlə özünü göstərə və fərdin həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Sözügedən xəstəliklər aşağıdakılardır:

• Alzheimer xəstəliyi
• Parkinson xəstəliyi
• Dağınız Skleroz (MS)
• Epilepsiya
• Miqren
• Beyin şişləri
• İnsult
• İnfeksiyalar
• Amiotrofik Yan Skleroz (ALS)

Alzheimer xəstəliyi

Alzheimer xəstəliyi mərkəzi sinir sisteminin degenerativ xəstəliyidir və beyindəki neyronların zədələnməsi ilə əlaqələndirilir. Bu xəstəlik adətən yaşlı insanlarda müşahidə olunur və aşağıdakı simptomlarla özünü göstərir:

1. amneziya;
2. qarışıqlıq;
3. zehni funksiyalarda və qərar qəbul etməkdə çətinlik;
4. davranış dəyişikliyi

Alzheimer xüsusilə beynin yaddaşa cavabdeh olan sahələrinə (hipokampus) təsir edir. Qəti müalicə olmasa da, dərmanlar və həyat tərzi dəyişiklikləri xəstəliyin gedişatını ləngitmək mümkündür.

Parkinson xəstəliyi

Parkinson xəstəliyi beyində dopamin istehsal edən hüceyrələrin itirilməsi nəticəsində yaranır. Bu xəstəlik adətən yaşlı insanlarda olur və hərəkət sisteminə təsir göstərir. Onun əsas simptomları bunlardır:

1. tremor (titrəmək);
2. əzələ sərtliyi;
3. yavaş hərəkət etmək (bradikineziya);
4. balans və koordinasiya problemləri.

Parkinson xəstəliyinin dəqiq səbəbi bilinmir, lakin genetik və ətraf mühit faktorlarının rol oynadığı düşünülür. Müalicə dopamin səviyyəsini artırmaq üçün dərmanlar və fiziki terapiyanı əhatə edir.

Dağınız Skleroz (MS)

Dağınıq skleroz mərkəzi sinir sisteminin ən çox yayılmış xəstəliklərindən biridir. İmmunitet sistemi mərkəzi sinir sistemindəki miyelin qabığına hücum edir, bu da rabitə siqnallarının ötürülməsini çətinləşdirir. Dağınız skleroz xəstəliyinin simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

1. əzələ zəifliyi;
2. görmə problemləri;
3. balans və koordinasiya itməsi;
4. yorğunluq.

MS adətən yetkin yaşlı insanlarda baş verir və onun səbəbi tam məlum deyil. Müalicə simptomları azaltmaq və xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq məqsədi daşıyır.

Epilepsiya

Epilepsiya mərkəzi sinir sistemində anormal elektrik fəaliyyəti nəticəsində baş verən qıcolmalarla xarakterizə olunan xəstəlikdir. Bu qıcolmalar motor, duyğu və ya idrak funksiyalarına təsir göstərir. Epilepsiyanın simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

1. qıcolmalar;
2. şüur itməsi;
3. müvəqqəti çaşqınlıq;
4. anormal davranış.

Epilepsiya dərmanlarla idarə olunan xəstəlikdir. Müalicəyə reaksiya olmayan hallarda cərrahi müdaxilə də düşünülə bilər.

Miqren

Miqren beyindəki sinir yolları və kimyəvi maddələrə təsir edən baş ağrısı xəstəliyidir. Bu ən çox yayılmış mərkəzi sinir sistemi xəstəliklərindən biridir. Simptomlara aşağıdakılar daxildir:

1. şiddətli baş ağrısı;
2. işığa və səsə həssaslıq;
3. bulantı və qusma.

Miqren hücumlarının tezliyini azaltmaq üçün dərman müalicəsi və miqrenə təkan verən amillərdən qaçınmaq tövsiyə olunur.

Beyin şişləri

Şişlər mərkəzi sinir sisteminin hər iki komponenti olan beyin və onurğa beynində baş verir. Bu şişlər xoş və ya bədxassəli ola bilər. Simptomlar isə şişin ölçüsündən və yerindən asılıdır. Sözügedən simptomlar aşağıdakılardır:

1. baş ağrısı;
2. görmə və eşitmə problemləri;
3. hissi və hərəki pozğunluq;
4. davranış və şəxsiyyət dəyişiklikləri.

Beyin şişlərinin müalicəsi cərrahiyyə, radioterapiya və kimyaterapiya ilə edilir.

İnsult

Beyinə qan axını qəfil kəsildikdə insult baş verir. Belə ki, qan axının kəsilməsinə bağlı olaraq beyindəki hüceyrələr oksigen çatışmazlığı səbəbindən zədələnir. İnsult simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

1. üzün bir tərəfində dəyişiklik;
2. qol və ya ayaqda qəfil zəiflik;
3. hərəkət pozulması;
4. danışmaqda çətinlik.

İnsult təcili tibbi yardım tələb edən xəstəlikdir və təcili müdaxilə ilə beynin daha çox zədələnməsini azaltmaq mümkündür.

İnfeksiyalar

Bəzi infeksiyalar mərkəzi sinir sisteminə birbaşa təsir göstərə bilər. Bu infeksiyalar aşağıdakılardır:

1. Meningit
2. Ensefalit
3. Neyrosifilis
4. Mielit

Meningit. Bu, beyin və onurğa beynini əhatə edən qişaların infeksiyasıdır.

Ensefalit. Bu, beyin toxumasının iltihabıdır.

Neyrosifilis. Bu isə sifilis infeksiyasının mərkəzi sinir sisteminə yayılması halıdır.

Bu infeksiyaları antibiotiklər, antiviral və ya antifungal dərmanlarla müalicə etmək mümkündür.

Amiotrofik Yan Skleroz (ALS)

ALS motor sinir hüceyrələrinin itkisinə səbəb olan neyrodegenerativ xəstəlikdir. Əzələ zəifliyi və hərəkətliliyin itirilməsi ilə xarakterizə olunur. Mütərəqqi bir xəstəlik olan ALS aşağıdakı simptomlara malikdir:

1. əzələ zəifliyi;
2. danışmaq və udmaqda çətinlik;
3. tənəffüs problemləri.

Xəstəliyin müalicəsi simptomları idarə etməyə yönəlmişdir.

Yekun olaraq qeyd edə bilərik ki, mərkəzi sinir sistemi xəstəlikləri bir insanın fiziki, psixi və emosional vəziyyətinə ciddi təsir göstərən xəstəliklərdir. Bu xəstəliklərin erkən diaqnozu və düzgün müalicəsi simptomların aradan qaldırılması və xəstənin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Sağlam həyat tərzi, müntəzəm müayinələr və risk faktorlarından qaçınmaq MSS xəstəliklərinin qarşısını almağa kömək edə bilər.

Mərkəzi sinir sistemini qorumağın yolları hansılardır?

Beyin və onurğa beynindən ibarət olan bu sistemin sağlamlığını qorumaq ümumi həyat keyfiyyətini və uzunömürlülüyü artırmaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Mərkəzi sinir sistemini qorumaq üçün görülə biləcək ehtiyat tədbirləri aşağıda ətraflı izah edilmişdir.

Sağlam və Balanslı Qidalanma. Beyin və onurğa beyninin düzgün işləməsi adekvat və balanslaşdırılmış pəhrizdən asılıdır. Belə qidalanma aşağıdakıları özündə ehtiva edir:

• Omeqa-3 yağ turşuları
• Antioksidantla
• Vitamin B

Omeqa-3 yağ turşuları: Beyin hüceyrələrinin işləməsi üçün zəruridir. Balıq, qoz və kətan toxumu kimi qidalardan əldə etmək mümkündür.

Antioksidantlar: Meyvə və tərəvəzlərdə olan antioksidantlar sərbəst radikalların zərərini azaltmaqla mərkəzi sinir sistemini qoruyur.

Vitamin B: B qrup vitaminlər sinir sisteminin sağlamlığı üçün vacibdir. Bütün taxıllar, yumurta və süd məhsulları ən yaxşı Vitamin B mənbələrdir.

Fiziki fəaliyyət. Daimi məşq mərkəzi sinir sistemi sağlamlığını dəstəkləyir. Belə ki, daimi məşq:

• Qan dövranını yaxşılaşdırır: İdman beyinə gedən qan və oksigen miqdarını artırır.
• Neyroplastikliyi dəstəkləyir: Beyin hüceyrələrinin yenilənməsinə və yeni əlaqələr qurmasına kömək edir.
• Stresi Azaldır: Fiziki fəaliyyət stresin sinir sisteminə mənfi təsirlərini yüngülləşdirir.

Zərərli maddələrdən qaçınmaq. Siqaret, alkoqol və narkotik maddələr sinir sisteminə ciddi ziyan vurur. Xüsusilə siqaret beyinə qan axınını azaldaraq ciddi nevroloji problemlər yaradır. Alkoqol isə uzun müddətdə beyin hüceyrələrini öldürür.

Adekvat Yuxu. Yuxu sinir sisteminin bərpası prosesidir. Belə ki, yuxu zamanı beyin toksinlərdən təmizlənir. Həmçinin bu müddətdə yaddaş və öyrənmə funksiyaları tənzimlənir, sinir hüceyrələrinin bərpası təmin edilir. Odur ki, gündə 7-9 saat keyfiyyətli yuxu mərkəzi sinir sisteminin sağlamlığını qoruyacaqdır.

Şəkərli xəstələrdə insulinin düzgün tənzimləməsi: Bəzi xəstələr insulini çox bəziləri isə az qəbul edir, yeməyini yaxşı qəbul edə bilmədikdə , şəkərin aşağı düşməyinə və insultun yaranmağına səbəb olur.

Çünki beyində qlukoza azlığı insult verir.

Stres İdarəetmə. Xroniki stres sinir sisteminə mənfi təsir göstərir. Meditasiya, yoqa və tənəffüs məşqləri kimi üsullar mərkəzi sinir sistemi üzərində stresin təzyiqini azaltmağa kömək edir.

Mərkəzi sinir sistemi ümumi sağlamlığın təməlidir və onu qorumaq üçün düzgün həyat tərzi vərdişləri tələb olunur. Sağlam qidalanma, müntəzəm məşq, adekvat yuxu və stresin idarə edilməsi kimi tədbirlər MSS-nin funksionallığını və davamlılığını artırır. Bu tədbirləri həyata keçirməklə sinir sisteminin sağlamlığını qorumaq mümkündür.