Uşaqların dil və nitq inkişafı adətən müəyyən ardıcıllıqla irəliləyir. Ancaq bəzi hallarda bu prosesdə gecikmələr olur. Nitqin ləngiməsi özünü uşağın yaşına uyğun söz ehtiyatından istifadə edə bilməməsi, cümlə qurmaqda çətinlik çəkməsi və ya ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkməsi kimi göstərir. Bu vəziyyət valideynləri narahat etsə də, erkən diaqnoz və düzgün müdaxilə ilə böyük ölçüdə həll edilə bilər. Nitq gecikməsinin səbəbləri genetik faktorlardan eşitmə problemlərinə, nevroloji inkişaf pozğunluqlarından ətraf mühit faktorlarına qədər geniş bir diapazonda araşdırılır. Bu prosesdə valideynlərə qarşı şüurlu olmaq və mütəxəssislərdən dəstək almaq uşağın inkişafına müsbət töhfə verir.
Uşaqlarda nitq ləngiməsi adətən uşağın yaşına uyğun dil və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirə bilmədikdə müşahidə edilir. Bu bəzən bir qədər gecikmə kimi görünsə də, bəzi hallarda daha ciddi problemin əlaməti ola bilər. Nitq gecikməsinin ən çox görülən əlamətləri bunlardır:
Səslərə və ətraf mühitin stimullarına reaksiya verməmək. Körpələr doğulduğu andan ətrafdakı səslərə həssas olmalıdırlar. Xüsusilə 6-cı aydan etibarən adlarına cavab verməmək və ya sadə əmrləri başa düşməmək nitq inkişafında problem ola biləcəyinin erkən əlamətidir.
Nitqin olmaması və ya azalması. 6-12 aylıq körpələrin qıqıldaması və müəyyən səslər çıxarması gözlənilir. Bu müddət ərzində səslərin çıxmasında gecikmə və ya qıqıldamamaqdil inkişafı ilə bağlı problemləri göstərir.
Bir yaşında söz ehtiyatının olmaması. Bir yaşındakı uşağın "ana" və ya "dada" kimi ən azı bir neçə mənalı söz söyləməsi gözlənilir. Əgər uşaq bu yaşda heç bir söz çıxarmırsa, nitq gecikməsi üçün onun qiymətləndirilməsi tələb olunur.
İki yaşında sadə cümlələri danışa bilməmək. İki yaşında olan uşaqların iki sözdən ibarət söz birləşməsi qurması və əsas ehtiyaclarını ifadə edə bilməsi gözlənilir. Məsələn, “su ver”, “gəl ana” kimi ifadələrin olmaması dil inkişafının ləngiyə biləcəyindən xəbər verir.
Məhdud söz ehtiyatı. Nitq gecikməsi olan uşaqlar yaşıdlarına nisbətən daha az söz işlədirlər. Üç yaşlı uşağın söz ehtiyatı kifayət qədər inkişaf etmədikdə və o, sadə söhbətləri davam etdirə bilmirsə, bu, vacib bir əlamətdir.
Anlaşılan nitqin olmaması. Uşaqlar böyüdükcə onların nitqi daha anlaşılan olmalıdır. Bununla belə, nitqində gecikmə olan uşaqlar yaşıdları ilə müqayisədə başa düşülməsi çətin olan ifadələr işlədir və ya sözləri daim tələffüz edirlər.
İşarə və jestlərdən həddən artıq asılılıq. Başqa bir mühüm əlamət, daim danışmaq əvəzinə işarələr və ya jestlərlə özünü ifadə etməyə çalışmaqdır.
Müxtəlif uşaqlarda nitq gecikməsinin simptomları fərqli şəkildə özünü göstərir. Bu əlamətlər fərq edildiyində danışma və dil terapevtinə müraciət edərək düzgün qiymətləndirmə aparmaq vacibdir. Erkən müdaxilə ilə uşağın dil inkişafını dəstəkləmək və yarana biləcək problemləri aradan qaldırmaq mümkündür.
Uşaqlarda nitqin ləngiməsi dil və ünsiyyət bacarıqlarının inkişafında normadan kənara çıxmalara aiddir. Bu vəziyyətin müxtəlif səbəbləri var. Nitq gecikməsi genetik meyl kimi təbii faktorlardan ətraf mühit faktorlarına qədər geniş diapazonda araşdırılır. Nitq gecikməsinin əsas səbəbləri aşağıdakılardır:
Eşitmə Problemləri. Uşaqların dil inkişafı ətraf mühitdən eşitdikləri səslərə görə formalaşır. Ancaq eşitmə itkisi və ya orta qulaq infeksiyası kimi eşitmə problemləri uşağın danışma qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. Uşaqlar eşitmədikləri üçün sözləri öyrənmək və təkrarlamaqda çətinlik çəkirlər.
Genetik və Ailə faktorları. Ailədə nitq gecikməsi varsa, uşaqda da eyni problem ola bilər. Genetik faktorlar dil inkişafında gecikmələrə səbəb olan bioloji əsasları saxlayır.
Nevroloji və inkişaf pozğunluqları. Autizm spektr pozulması, serebral iflic və ya öyrənmə əlilliyi kimi nevroloji və inkişaf pozğunluqları birbaşa dil və nitq bacarıqlarına təsir göstərir. Belə hallarda danışma gecikməsi tez-tez digər inkişaf əlamətləri ilə müşayiət olunur.
Koqnitiv İnkişaf Problemləri. İntellektual qüsurlar və ya idrak inkişafında geriləmələr uşağın dil öyrənmək qabiliyyətini məhdudlaşdırır. Bu hallarda nitqin ləngiməsi koqnitiv inkişaf problemlərinin əksi kimi baş verir.
Ətraf Mühit Faktorları. Qeyri-adekvat sosial qarşılıqlı əlaqə və danışma imkanlarının olmaması nitqin gecikməsinə yol açır. Uşağın mühitində ünsiyyətin çox istifadə edilməməsi söz ehtiyatının inkişafına mənfi təsir göstərir. Xüsusilə ekran vaxtının həddindən artıq olduğu vəziyyətlər dil inkişafını məhdudlaşdırır.
Dil Qarışıqlığı (İkidillilik). İki dilli ailələrdə böyüyən uşaqlar bəzən iki dil arasında keçid zamanı nitq gecikmələri ilə qarşılaşırlar. Lakin bu, adətən müvəqqəti bir prosesdir və uşağın dil bacarıqları zamanla normal səviyyəyə çatır.
Psixoloji və Emosional Faktorlar. Travma, ailə münaqişələri və ya stres kimi emosional amillər uşağın nitq inkişafına mənfi təsir göstərir. Uşaq özünü ifadə etməkdə çətinlik çəkir və ya dil bacarıqlarını təkmilləşdirmək üçün motivasiyasını itirir.
Nitq gecikməsi adətən bir neçə səbəbin birləşməsinə görə baş verir. Buna görə də, əsas səbəbi düzgün müəyyənləşdirmək və bunun üçün bir müdaxilə planı yaratmaq son dərəcə vacibdir.
Uşaqların nitq inkişafı doğulduğu andan ətraf mühit və sosial qarşılıqlı təsirlər nəticəsində formalaşır. Valideynlər və tərbiyəçilər uşağın dil bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün bir çox müxtəlif üsullardan istifadə edirlər. Bu prosesdə erkən müdaxilə və müntəzəm ünsiyyət böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqlarda nitq inkişafını dəstəkləməyin təsirli yolları bunlardır:
Uşağınızla Davamlı Danışın. Hər fürsətdə uşağınızla danışmaq dil inkişafını dəstəkləməyin ən təbii yollarından biridir. Gündəlik fəaliyyətlər zamanı gördüklərinizi və etdiklərinizi təsvir edərək ona sözləri öyrədin. Məsələn, “İndi qırmızı alma yuyuruq” kimi ifadələrlə söhbəti mənalı edin.
Kitab oxumaq vərdişinə keçin. Uşaqlara yaşa uyğun kitablar oxumaq onların lüğət ehtiyatını genişləndirir və nağıl danışmaq bacarıqlarını dəstəkləyir. Şəkilli kitablardan istifadə etməklə uşağın diqqətini cəlb edə və kitabda gördükləri haqqında söhbət edərək onun aktiv iştirakını təmin edə bilərsiniz.
Sadə suallar verin. Uşağınızın düşünməsini və özünü ifadə etməsini təşviq etmək üçün sadə suallar verin. Məsələn, "Bu nədir?", "Hansı rəngi sevirsən?" Bu kimi suallar ünsiyyət bacarıqlarını artırır. Həmçinin, cavab verərkən səbirli və ruhlandırıcı olun.
Uşaq mahnılarını öyrədin. Mahnılar və qafiyələr uşaqların ritm, intonasiya və lüğəti öyrənməsinə kömək edir. Əyləncəli fəaliyyətlərlə dil öyrənməyi asanlaşdıran bu üsul xüsusilə kiçik yaşlı uşaqlar üçün təsirli olur.
Oyunlarla Dil İnkişafını dəstəkləyin. Oyunlar uşaqlar üçün ən təsirli öyrənmə üsullarından biridir. Bloklarla rəngləri öyrənmək və heyvan fiqurları ilə səsləri təqlid etmək kimi oyunlarla dil və nitq inkişafına töhfə verə bilərsiniz.
Ekran vaxtını məhdudlaşdırın. Televiziya, planşet və telefon kimi cihazlarla sərf olunan vaxt nitqin inkişafına mənfi təsir göstərir. Uşağınızı ekrana passiv baxmaqdansa, aktiv şəkildə ünsiyyət qurmağa təşviq edin.
Dinləməyi və Təqlid etməyi məşq edin. Uşağınızın diqqətlə dinləməsi və eşitdiyi səsləri təqlid etməsi üçün imkanlar yaradın. Məsələn, ətrafdakı heyvan səslərini və ya təbii səsləri təqlid edərək əyləncəli öyrənmə mühiti təmin edə bilərsiniz.
Müsbət rəy bildirin. Uşağınızı yeni söz və ya ifadə dedikdə tərifləyin və həvəsləndirin. Bu, onun özünə inamını artırır və danışmağa marağını gücləndirir.
Uşaqlarda nitqin inkişafının dəstəklənməsi səbir və ardıcıllıq tələb edir. Bu prosesdə valideynlərin şüurlu fəaliyyəti uşağın dil bacarıqlarının daha sürətli və sağlam inkişafına kömək edir. Unutmayın ki, erkən müdaxilə və sevgi dolu yanaşma həmişə ən təsirli üsuldur.
Nitq terapiyası dil və nitq bacarıqlarında ləngimə olan uşaqlar üçün ən təsirli müdaxilə üsullarından biridir. Bu terapiya uşağın yaşına və ehtiyaclarına uyğun olaraq planlaşdırılmış fərdi və ya qrup işi ilə tətbiq edilir. Məqsəd uşağın ünsiyyət bacarıqlarını təkmilləşdirmək və onun sosial, akademik və emosional sahələrdə daha fəal fərd olmasına imkan yaratmaqdır. Danışıq terapiyası əvvəlcə uşağın hazırkı dil səviyyəsini qiymətləndirir və hansı sahələrin dəstəyə ehtiyacı olduğunu müəyyənləşdirir. Məsələn, səsləri düzgün çıxara bilməyən uşaqlar üçün artikulyasiya məşqləri aparılır, söz ehtiyatı məhdud olan uşaqlarda isə mənalı nitq inkişafı tətbiq edilir. Bundan əlavə, eşitmə problemi və ya nevroloji pozğunluqlar səbəbindən nitq gecikməsi olan uşaqlar üçün fərdi yanaşmalar hazırlanır. Bu prosesdə psixoloqlar uşağa müxtəlif oyunlar, hekayələr və maarifləndirici fəaliyyətlər təklif edərək öyrənmədə əyləndirirlər. Terapiyalar zamanı istifadə edilən təkrar, modelləşdirmə və müsbət rəy üsulları uşağın dil bacarıqlarını gücləndirir. Danışıq terapiyası uşağın nitq qabiliyyətini təkmilləşdirməklə yanaşı, onun özünə inamını artırır və ətraf mühitlə daha effektiv ünsiyyət qurmasına şərait yaradır. Erkən yaşda başlayan müalicələr uzun müddətdə daha uğurlu nəticələr verir. Buna görə də nitq gecikməsi olan uşaqlar üçün erkən müdaxilə son dərəcə vacibdir.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
