Uşaqlıq fiziki, əqli və emosional inkişafın sürətlə inkişaf etdiyi bir dövrdür. Bu proses zamanı ortaya çıxan nevroloji problemlər uşağın həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir. Sinir sistemi ilə əlaqəli xəstəliklər və pozğunluqlar beyin, onurğa beyni və sinirlərə müxtəlif təsir göstərir. Nevroloji problemlər doğuşdan yaranır və ya daha sonra ətraf mühit faktorları və ya genetik meyllər səbəbindən inkişaf edir. Ən çox görülən nevroloji problemlərə epilepsiya, diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu, autizm spektrinin pozulması, baş ağrıları və sinir sistemi infeksiyaları daxildir. Bu problemlərin əlamətləri bəzən yüngül olsa da, bəzən uşağın gündəlik həyatını çətinləşdirəcək səviyyədə olur. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə nevroloji xəstəliklərin gedişatına müsbət təsir göstərir. Ailələrin övladlarında olan inkişaf geriliyi, anormal davranışlar və ya fiziki əlamətlərdən xəbərdar olması və vaxt itirmədən mütəxəssis rəyi alması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müalicə prosesi multidisiplinar bir yanaşma tələb edir və fizioterapiya və psixoloji dəstək kimi üsullarla dəstəklənir.
Uşaqlarda nevroloji xəstəliklərin erkən diaqnozu bu xəstəliklərin inkişafının qarşısını almaq və uşağın sağlam inkişafına dəstək olmaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Sinir sistemi ilə bağlı problemlər adətən erkən yaşlarda özünü göstərməyə başlayır. Ancaq bu simptomlar bəzən uşaqlıq dövrünə xas olan digər davranışlarla qarışdırıla bilər. Buna görə də, valideynlərin nevroloji pozğunluqların erkən xəbərdarlıq əlamətlərini bilməsi vacibdir. Uşaqlarda nevroloji xəstəliklərin olduğunu göstərən ilkin simptomlar aşağıdakılardır:
İnkişaf gecikmələri. Əgər uşaq həmyaşıdları ilə müqayisədə motor, dil və ya sosial bacarıqlarda geri qalırsa, bu, nevroloji problemin göstəricisidir. Məsələn, baş nəzarətini saxlaya bilməmək və sürünmək və ya yerimək kimi motor bacarıqlarında gecikmələr diqqətlə izlənilməlidir.
Əzələlərin Gücü və Koordinasiyası ilə bağlı problemlər. Uşağın hərəkətlərindəki sərtlik, əzələlərdə həddindən artıq sərtlik (spastiklik) və ya boşalma nevroloji problemin əlamətləridir. Balans saxlaya bilməmək və ya tez-tez yıxılma kimi problemlər də əzələ-hərəkət sisteminə təsir edən nevroloji xəstəliklərin göstəricisidir.
Anormal reflekslər. Neonatal reflekslərin uzun müddət davam etməsi və ya gözlənilən reflekslərin olmaması sinir sisteminin pozğunluqlarını göstərir. Bundan əlavə, uşaqda qıcolmalar və ya epileptik tutmalar müşahidə edilərsə, mütəxəssisə müraciət edilməlidir.
Davranış və əhval dəyişikliyi. Həddindən artıq narahatlıq, yuxu rejimində ciddi pozuntular, həddindən artıq passivlik və ya qeyri-adi reaksiyalar nevroloji pozğunluqların simptomlarıdır. Xüsusilə autizm spektr pozuqluğu kimi hallarda uşağın sosial ünsiyyət bacarıqlarında zəiflik və təkrarlanan davranışlar müşahidə edilir.
Görmə və Eşitmə Problemləri. Uşaqlarda tez-tez göz qırpma, göz təmasından qaçma, bir istiqamətə baxma meyli kimi əlamətlər görmə problemlərinin oloduğunu göstərir. Eynilə, eşitmə problemləri də nevroloji xəstəliklərin əlamətlərindən biridir.
Baş ağrısı və qusma. Xüsusilə səhər saatlarında şiddətli baş ağrısı və onu müşayiət edən qusma kəllədaxili təzyiqin artmasının simptomlarıdır. Belə simptomlar beyin şişləri və ya hidrosefali kimi ciddi nevroloji xəstəliklərdə müşahidə olunur.
Erkən simptomlar aşkar edildikdə, gecikmədən uşaq nevroloquna müraciət etmək vacibdir. Erkən diaqnoz xəstəliyin gedişatını dayandırmaq və ya yavaşlatmaq üçün müalicəyə başlamaqda böyük üstünlük verir.
Uşaqlıq dövrü beyin və sinir sisteminin inkişafının sürətlə davam etdiyi bir dövrdür. Lakin bu proses zamanı müxtəlif nevroloji xəstəliklər baş verə bilər. Uşaqlarda tez-tez rast gəlinən nevroloji xəstəliklər aşağıdakılardır:
Epilepsiya. Epilepsiya uşaqlarda ən çox rast gəlinən nevroloji xəstəliklərdən biridir. Bu hal beyində anormal elektrik fəaliyyətləri nəticəsində qıcolmalarla özünü göstərir. Tutma zamanı huşun itirilməsi, qıcolmalar və ya müvəqqəti davranış dəyişiklikləri baş verir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə tutmaları nəzarət altında saxlamağa kömək edir.
Serebral iflic. Serebral iflic adətən doğuşdan əvvəl, doğum zamanı və ya doğuşdan dərhal sonra beyin zədələnməsi nəticəsində yaranır. Əzələ tonusuna, motor bacarıqlarına və duruşa təsir edən bu xəstəlik uşağın hərəkətliliyini məhdudlaşdırır. Bu uşaqlar üçün fizioterapiya, əmək müalicəsi və digər dəstəkləyici müalicələr vacibdir.
Autizm Spektr Pozğunluğu (ASP). ASP nitqin və sosial ünsiyyət bacarıqlarının pozulması və təkrarlanan davranışlarla xarakterizə olunan neyroinkişaf pozğunluğudur. Bu xəstəlik nevroloji funksiyaların müxtəlif inkişafı nəticəsində baş verir. Erkən müdaxilə və xüsusi təhsil uşağın sosial və idrak inkişafını dəstəkləyir.
Diqqət Çatışmazlığı Hiperaktivlik Pozğunluğu (DÇHP). DÇHP qısa diqqət müddəti, hiperaktivlik və impulsivlik ilə özünü göstərir. Uşaqların məktəbə və ictimai həyatına təsir edən bu vəziyyətin nevroloji əsası var. Davranış terapiyası və dərman müalicəsi DÇHP-nin idarə edilməsində təsirli olur.
Sinir sistemi infeksiyaları (meningit və ensefalit). Meningit və ensefalit beyin və onurğa beyni toxumasına təsir edən infeksiyalardır. Bu xəstəliklər şiddətli baş ağrısı, qızdırma və qıcolmalarla özünü göstərir. Tez müalicə olunmazsa, bu hal qalıcı nevroloji zədələrə səbəb ola bilər.
Neyrometabolik və Genetik Xəstəliklər. Bəzi genetik və metabolik xəstəliklər də uşaqlarda nevroloji problemlər yaradır. Fenilketonuriya kimi metabolik pozğunluqlar erkən diaqnoz qoyulmasa və müalicə olunmasa, beyin inkişafına mənfi təsir göstərir.
Bu nevroloji xəstəliklərin erkən mərhələdə aşkar edilməsi və müvafiq müalicə planlarının həyata keçirilməsi uşağın həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır.
Uşaqlarda nevroloji xəstəliklərin müalicəsi dəqiq və erkən diaqnozdan asılı olaraq uşağın həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər. Belə xəstəliklərin müalicəsi çox vaxt multidisiplinar yanaşma tələb edir. Müalicə prosesində uşaq nevroloqu, fizioterapevt, psixoloq və təhsil mütəxəssisi kimi bir çox sağlamlıq mütəxəssisi birlikdə çalışır. Hər bir uşağın vəziyyəti fərqli olduğu üçün müalicə fərdi şəkildə planlaşdırılır. Uşaqlarda nevroloji xəstəliklər bu cür müalicə edilir:
Tibbi müalicə. Dərman terapiyası əksər nevroloji xəstəliklərdə əsas rol oynayır. Epilepsiya kimi xəstəliklərdə tutmalara nəzarət etmək üçün antiepileptik dərmanlardan istifadə edilir. Eyni şəkildə, diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu olan uşaqlarda diqqəti və davranışa nəzarəti yaxşılaşdırmaq üçün stimullaşdırıcı və ya stimullaşdırıcı olmayan dərmanlar təyin edilir. Beyin infeksiyalarında və ya iltihablı xəstəliklərdə antibiotiklər, antiviral preparatlar və ya kortikosteroidlər müalicənin bir hissəsini təşkil edir.
Fizioterapiya və Reabilitasiya. Fizioterapiya və reabilitasiya motor bacarıqlarında geriliyi olan və ya dayaq-hərəkət sistemi ilə bağlı problemləri olan uşaqlar üçün mühüm müalicə üsullarıdır. Serebral iflic kimi nevroloji xəstəliklərdə uşağın hərəkətliliyini artırmaq və əzələ sərtliyini azaltmaq üçün müntəzəm olaraq fizioterapiya seansları aparılır. Reabilitasiya proqramları uşağın müstəqil hərəkət etmə qabiliyyətini dəstəkləmək məqsədi daşıyır.
Psixoterapiya və Davranış Müalicələri. Autizm spektri pozğunluğu kimi şərtlərdə psixoterapiya və davranış müalicəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşağın sosial bacarıqlarını təkmilləşdirmək, emosional tənzimləməni təmin etmək və mənfi davranışları dəyişdirmək üçün terapiya seansları təşkil edilir. Belə xəstəliklərdə xüsusilə oyun terapiyası və koqnitiv davranış terapiyası geniş tətbiq olunur.
Cərrahi müdaxilə. Beyin şişləri, hidrosefali və ya bəzi anadangəlmə beyin anomaliyaları kimi hallarda cərrahi müdaxilə tələb olunur. Cərrahiyyə xəstəliyin inkişafını dayandırmaq və ya ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün istifadə olunur. Epilepsiyaya səbəb olan faktorların cərrahi yolla çıxarılması da bəzi hallarda effektiv müalicə üsuludur.
Dəstəkləyici müalicələr. Nevroloji xəstəliklərdə qidalanma və təhsil dəstəyi də mühüm rol oynayır. Xüsusi təhsil proqramları öyrənmə qüsuru olan uşaqların akademik uğurlarını artırır, balanslaşdırılmış pəhriz isə beyin funksiyalarını dəstəkləyir.
Nevroloji xəstəliklərin müalicəsi səbir və nizam-intizam tələb edir. Müalicə prosesində ailələrin fəal iştirakı uşaqların sağlam böyüməsinə və inkişafına böyük töhfə verir.
Vaxtından əvvəl doğuş körpələrin tam inkişaf etməmiş doğulmasına səbəb olur və bu, nevroloji problemlər üçün mühüm risk faktorudur. Beyin inkişafının əksəriyyəti hamiləliyin son trimestrində tamamlandığından, vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrin sinir sistemləri tam yetkin olmaya bilər. Bu, müxtəlif nevroloji problemlərin ortaya çıxmasına səbəb olur. Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə nevroloji problemlər və müalicə metodları aşağıdakılardır:
Nevroloji problemlər. Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə ən çox rast gəlinən nevroloji problemlərə mədə içi qanaxma (IVH), periventrikulyar leykomalasiya (PVL) və serebral iflic daxildir. IVC beynin içərisində zəif qan damarları səbəbiylə meydana gələn qanaxmaya aiddir. PVL ağ maddənin zədələnməsi nəticəsində motor və idrak funksiyalarında pozulmalara səbəb olur. Bundan əlavə, bu körpələrdə inkişaf geriliyi, qıcolmalar və duyğu problemləri (görmə və eşitmə itkisi kimi) daha çox rast gəlinir.
Müalicə yanaşmaları. Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrin müalicəsi multidisiplinar yanaşma tələb edir. Doğuşdan sonrakı reanimasiya şöbəsində (İB) ilk növbədə körpənin beyin sağlamlığının qorunması üçün lazımi tədbirlər görülür. İVK və ya PVL riski olan körpələrdə müntəzəm nevroloji monitorinq aparılır və lazım olduqda dərman müalicəsi tətbiq edilir. Fizioterapiya və reabilitasiya vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə motor bacarıqlarının inkişafını dəstəkləmək üçün çox vacibdir. Bu proses zamanı fizioterapevtlər əzələ tonusunu yaxşılaşdırmaq və hərəkətliliyi artırmaq üçün xüsusi məşq proqramları tətbiq edirlər. Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrin koqnitiv və sosial inkişafını dəstəkləmək üçün xüsusi təhsil və psixoterapiya da tətbiq olunur. Erkən müdaxilə proqramları uşağın potensialını maksimum dərəcədə artırmaqda mühüm rol oynayır.
Epilepsiya beyin hüceyrələrinin anormal elektrik fəaliyyəti nəticəsində yaranan nevroloji xəstəlikdir. Uşaqlarda epilepsiya ümumi sağlamlıq problemlərindən biridir və müxtəlif növlərdə özünü göstərir. Xəstəliyin simptomları yüngül huşun itirilməsindən şiddətli qıcolmalara qədər dəyişir. Uşaqlarda epilepsiyanın səbəbləri genetik meyl, doğuş zamanı fəsadlar və ya beyin infeksiyaları kimi amillərdir.
Mərkəzi sinir sistemi (MSS) bədənin əsas idarəetmə və ünsiyyət mərkəzidir. İnsan bədəninin bütün funksiyalarını tənzimləyən bu sistem beyin və onurğa beynindən ibarətdir. Beyin düşüncə, yaddaş, duyğu, hisslər və şüur kimi mürəkkəb funksiyaları idarə edərkən onurğa beyni məlumatı bədəndən beyinə və beyindən bədənə daşıyan bir siqnal şəbəkəsi kimi fəaliyyət göstərir. Mərkəzi sinir sistemi orqanizmin ətraf mühitin qıcıqlandırıcılarına uyğun reaksiya verməsini təmin etmək üçün periferik sinir sistemi ilə birlikdə işləyir.
Baş ağrısı böyüklərdə olduğu kimi uşaqlarda da rast gəlinən bir sağlamlıq problemidir. Uşaqlar adətən baş ağrılarını ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər və bu, valideynləri narahat edir. Stres, yorğunluq, qeyri-kafi yuxu və susuzluq kimi gündəlik faktorlar baş ağrısına səbəb olur, eyni zamanda miqren və ya infeksiya kimi daha ciddi səbəbləri də göstərir.Vitamin D uşaqların sağlam böyüməsində və inkişafında mühüm rol oynayır. Xüsusilə sümük və diş sağlamlığı üçün vacib olan bu vitamin immun sistemini gücləndirir və bir çox xəstəliklərdən qoruyur. Ancaq uşaqlarda D vitamini çatışmazlığı həm fiziki, həm də zehni inkişafda müxtəlif problemlər yaradır. D vitamininin defisitinin əsas səbəbi kifayət qədər günəş işığından yararlana bilməmək və ya qidalanma vərdişləri bu çatışmazlığın əsas səbəblərindəndir.
Adenoid toxuması uşaqların immun sisteminin mühüm bir hissəsi olaraq tənəffüs yollarından daxil olan mikroblardan qorunma təmin edir. Ancaq bu toxumanın həddindən artıq böyüməsi müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Burun tutulması, xoruldama, yuxu apnesi və təkrarlanan qulaq infeksiyaları kimi əlamətlərlə özünü göstərən adenoid böyüməsi uşağın həm fiziki, həm də zehni inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Bu yazıda uşaqlarda adenoid böyüməsindən, onun müalicə üsullarından ətraflı danışacayıq.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
