whatsapp

Premium Clinic

İnsulin Nədir? İnsülin Müqaviməti Kimlərdə Olur?

İnsulin, bədənimizin qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdə mühüm rol oynayan mühüm bir hormondur. Mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal olunan bu hormon, hüceyrələrə enerji üçün qlükoza istifadə etməyə imkan verir və qan şəkərini tarazlaşdırmağa kömək edir. Tez-tez diabetlə əlaqəli olan insulin çatışmazlığı və ya disfunksiyası halında ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. İnsulinin funksiyalarını, çatışmazlığı və artıqlığının təsirlərini, müalicə üsullarını anlamaq sağlam həyat sürmək üçün vacibdir. Bu yazıda insulinin funksiyalarını, bədəndəki rolunu və insulinlə əlaqəli ən vacib detalları araşdıracağıq

İnsulin nədir?


İnsülin mədəaltı vəzinin beta hüceyrələri tərəfindən sintez olunan bir hormondur və bədənin enerji balansının qorunmasında mühüm rol oynayır. Qan şəkərinin hüceyrələr tərəfindən enerji yaranması üçün istifadə edilməsini təmin edən bu hormon maddələr mübadiləsinin normal getməsi üçün lazımdır. İnsulin qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləyərək hiperqlikemiya (yüksək qan şəkəri) və hipoqlikemiya (aşağı qan şəkəri) kimi vəziyyətlərin qarşısını alır.

 

İnsulin hormonu necə istehsal olunur?

İnsülin mədəaltı vəzinin Langerhans adacıqları adlanan xüsusi bölgəsində yerləşən beta hüceyrələri tərəfindən sintez olunur. Yeməkdən sonra bədəndə qlükoza səviyyəsi artdıqda, mədəaltı vəzi bunu hiss edir və insulin ifraz edir. İnsulin qan axını ilə hüceyrələrə daşınır, qlükoza hüceyrə membranlarından keçərək enerji yaranması üçün istifadə olunur. Bu proses qan şəkərinin səviyyəsini aşağı salır və onu normal balansda saxlayır.

 

İnsulin hansı funksiyaları yerinə yetirir?


İnsulin bədəndə bir çox həyati funksiyaları yerinə yetirən vacib bir hormondur. Mədəaltı vəzinin beta hüceyrələrindən ifraz olunan bu hormon qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdən tutmuş enerji yığmaqdan və hüceyrə mübadiləsini dəstəkləməyə qədər bir çox sahədə fəaliyyət göstərir. Sağlam bir metabolizmin necə işlədiyini anlamaq üçün insulinin funksiyalarını daha yaxından başa düşmək vacibdir.
İnsulinin funksiyaları aşağıdakılardır:

  • Qan Şəkər Səviyyələrinin Tənzimlənməsi
  • Enerjinin Saxlanması və İstifadəsi
  • Hüceyrə maddələr mübadiləsində rolu

Yəni insulin metabolik və anabolik təsir edir:


Metabolik:

  • Qlikogeni qlükozaya çevirir;
  • Zülal və yağlardan qlükoza əmələ gətirir
  • Lipolitin qarşısını alır
  • Zülalları dağılmağa qoymur 

Anabolik:

  • Qlikogen və yağ turşuları ifraz edir
  • Piy toxumalarında qliserin sintezini;
  • Əzələlər tərəfindən amin turşularının qəbulunu;
  • Əzələlərdə zülal və qlikogen sintezini təmin edir

Qanda Şəkər Səviyyələrinin Tənzimlənməsi. İnsulinin ən əsas funksiyalarından biri qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdir. Yemək yeyildikdə bədənə alınan karbohidratlar qlükozaya çevrilir və qana qarışır. Qanda qlükoza səviyyəsi yüksəldikdə, mədəaltı vəzi insulin ifraz edir. İnsulin qlükozanı qan dövranından hüceyrələrə nəql edərək, onların enerji hasilində istifadə edilməsinə imkan verir. Bu, qan qlükoza səviyyəsinin müəyyən bir diapazonda qalmasını təmin edir. Bu mexanizm hiperqlikemiya və hipoqlikemiya kimi problemlərin qarşısını almaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Enerji Saxlanması və İstifadəsi. İnsulin hüceyrələrdə qlükozanın istifadəsini təmin etməklə yanaşı, artıq qlükozanın saxlanmasında da rol oynayır. Orqanizm ehtiyacından çox qlükoza qəbul etdikdə insulin bu qlükozanı qaraciyərə yönəldir və onu qlikogen şəklində saxlayır. O, həmçinin qlükozanın yağ toxumalarına daşınmasını təşviq edərək yağ ehtiyatını artırır. Bu proses orqanizmə enerji lazım olmadığı zaman ehtiyatlarını qoruyub saxlamağa və lazım olduqda həmin enerjidən istifadə etməyə imkan verir.

Hüceyrə maddələr mübadiləsində rolu. İnsulin hüceyrələrin metabolik fəaliyyətini tənzimləməkdə rol oynayır. Enerji istehsalı üçün qlükoza istifadəsini təmin etməklə yanaşı, zülal və yağ sintezini də dəstəkləyir. Amin turşularının hüceyrələrə daşınmasını təşviq edərək protein istehsalını artırır. Eyni şəkildə, yağ turşularının saxlanmasını və hüceyrə membranlarının quruluşunu yaradıb lipidlərin istehsalını dəstəkləyir.

İnsulinin bu hərtərəfli funksiyaları bədənin enerji balansını qorumaq və hüceyrələrin normal sağlam işləməsi üçün lazımdır. İnsulin balansının pozulması diabet və metabolik sindrom kimi xəstəliklərə səbəb olur. 

 

İnsulin çatışmazlığı və artıqlığı nədir?


İnsulin hormonu bədənin enerji balansı və metabolik sağlamlıq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq insulin az və ya çox olarsa, müxtəlif sağlamlıq problemləri yarana bilər. Bu vəziyyətlər çox vaxt ciddi nəticələrə səbəb olur və tibbi yardım tələb edir. 

 

İnsulin çatışmazlığı

İnsulin çatışmazlığı mədəaltı vəzinin kifayət qədər miqdarda insulin istehsal edə bilməməsidir. Bu çatışmazlıq tez-tez tip 1 diabet və inkişaf etmiş tip 2 diabet ilə əlaqələndirilir. Qeyri-kafi insulin keyfiyyətli hüceyrələrin enerji üçün lazım olan qlükozanı qəbul etməməsinə səbəb olur və qanda qlükoza səviyyəsinin təhlükəli dərəcədə yüksəlməsinə səbəb olur.

İnsulin çatışmazlığının əsas nəticələri:

  • Hiperqlikemiya: Qanda qlükoza səviyyəsinin davamlı olaraq yüksək olması. Bu vəziyyət ürək-damar, böyrəklər, göz və sinir sisteminə zərər verir.
  • Ketoasidoz: Bədən enerji üçün yağlardan istifadə etməyə başlayanda qanda ketonlar adlanan turşular yığılır. Müalicə edilməzsə, həyati təhlükə yaradır.
  • Yorğunluq və kilo itkisi: Hüceyrələr enerji hasil edə bilmədikdə, insan özünü daim yorğun hiss edir və istəmədən çəki itirir.

Müalicə edilməzsə, insulin çatışmazlığı uzun müddətdə ciddi orqan zədələnməsinə səbəb olur. 

 

İnsulin çoxluğu

İnsulinin həddindən artıq olması, mədəaltı vəzinin zərurətdən daha çox insulin istehsal etməsi və ya ekzogen insulinin həddindən artıq istifadəsi nəticəsində baş verir. Bu vəziyyət tez-tez hipoqlikemiya (aşağı qan şəkəri) ilə əlaqələndirilir.

Həddindən artıq insulinin əsas təsirləri bunlardır:

  • Hipoqlikemiya: Qan şəkəri səviyyəsinin normadan aşağı düşməsi huşun itirilməsi, titrəmə, tərləmə və başgicəllənmə ilə nəticələnir. Şiddətli hipoqlikemiya halında koma riski var.
  • Həddindən artıq iştah: Qanda şəkərin səviyyəsi aşağı düşdükdə insan daim aclıq hiss edir ki, bu da həddindən artıq yeməyə səbəb olur.
  • Uzunmüddətli təsirlər: Xroniki həddindən artıq insulin insulin dirəncinə və tip 2 diabetin inkişafına yol açır.

Hər iki halda müntəzəm sağlamlıq yoxlamaları və müvafiq müalicə üsulları vasitəsilə insulin səviyyələrini balanslı saxlamaq sağlam həyat üçün çox vacibdir.

 

İnsulin və Qidalanma Arasındakı Əlaqə Nədir?


İnsulin və qidalanma bir-biri ilə sıx əlaqəli iki elementdir. Düzgün qidalanma vərdişləri insulin hormonunun effektiv işləməsini dəstəkləsə də, qeyri-sağlam qidalanma insulin müqavimətinə və metabolik problemlərə səbəb olur. İnsulin həssaslığını artıran qidalar, glisemik indeksin əhəmiyyəti və sağlam həyat üçün insulin balansının qorunması bu əlaqənin təməlini təşkil edir.

 

İnsulin Həssaslığını Artıran Qidalar

İnsulin həssaslığı hüceyrələrin insulin hormonuna cavab vermək qabiliyyətinə aiddir. Bu həssaslığı artıran bəzi qidalar diabet riskinin azaldılmasında və ümumi sağlamlığın yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayır:

  • Yüksək Lifli Qidalar: Bütün taxıllar, tərəvəzlər, meyvələr və paxlalılar həzmi yavaşlatmaqla qan şəkərinin səviyyəsini tarazlaşdırmağa kömək edir.
  • Omeqa-3 yağ turşuları: Somon, sardina və qoz kimi omeqa-3 ilə zəngin qidalar iltihabı azaldır və insulinə həssaslığı artırır.
  • Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər: İspanaq və kələm kimi tərəvəzlər aşağı kalorili və qidalı məzmunu ilə qan şəkərini tənzimləyir.
  • Şəkəri az olan meyvələr: Çiyələk, qaragilə və alma kimi meyvələr qan şəkərinizi yüksəltmədən şirin ehtiyacınızı qarşılayır.

 

Glisemik indeksin insulinə təsiri

Glisemik indeks (GI) bir qidanın qan şəkərinin səviyyəsini nə qədər tez yüksəltdiyini göstərən bir ölçüdür. Yüksək GI olan qidalar insulinin sərbəst buraxılmasına səbəb olur, qan şəkərini sürətlə artırır. Bu, uzun müddətdə insulin müqavimətinə səbəb olur.

  • Aşağı GI Qidaları: Tam buğda çörəyi, yulaf və mərcimək kimi qidalar qan şəkəri səviyyəsini balanslaşdıraraq insulin hormonunun daha effektiv işləməsinə kömək edir.
  • Yüksək GI qidaları: Ağ çörək, şəkərli içkilər və işlənmiş qidalar qanda şəkərin qəfil dəyişməsinə və həddindən artıq insulin ifrazına səbəb olur.

Aşağı glisemik indeksi olan qidaların istehlakı diabetin idarə edilməsində mühüm rol oynayır və insulin hormonunun optimal işləməsini dəstəkləyir.

 

Sağlam Yaşam üçün İnsulin Balansının Önəmi

Sağlam bir həyat sürmək üçün insulin balansının qorunması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunun üçün nəzərə alınmalı olan məqamlar aşağıdakılardır:

  • Daimi Qidalanma: Qan şəkərini tarazlaşdırmaq üçün nizamlı fasilələrlə yemək vacibdir. Uzun müddət ac qalmaq insulin balansını pozur.
  • Şəkər istehlakının azaldılması: Şəkər və işlənmiş qidalardan uzaq durmaq insulin hormonunun yükünü azaldır.
  • Məşq: Fiziki fəaliyyət hüceyrələrin insulinə həssaslığını artırır və qan şəkərinə nəzarəti dəstəkləyir.

İnsulin və qidalanma arasındakı əlaqəni başa düşmək sağlam metabolizm və balanslı bir həyat üçün kritik bir addımdır. Düzgün qida seçimi və sağlam həyat vərdişləri insulinin effektiv işləməsini dəstəkləyir və uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinin qarşısını alır.

 

İnsulin haqqında tez-tez verilən suallar


İnsulin və onun bədəndəki rolları, xüsusilə şəkərli diabet kimi xroniki xəstəliklərlə bağlı bir çox insanın maraqlandığı bir mövzudur. İnsulin müqaviməti, insulin istifadəsini tələb edən şərtlər və müalicə zamanı baş verə biləcək yan təsirlər tez-tez verilən suallar arasındadır. Bu suallara aşağıda ətraflı cavab tapa bilərsiniz.

 

İnsulin müqaviməti nədir?

İnsulin müqaviməti qanda şəkərin effektiv şəkildə tənzimlənə bilməməsidir, çünki hüceyrələr insulinə adekvat reaksiya verə bilmir. Bu vəziyyət tez-tez Tip 2 diabetin başlanğıcı ilə əlaqələndirilir.

 

Kimlər insulindən istifadə etməlidir?

İnsülin ümumiyyətlə 1-ci tip diabetli xəstələrdə, bəzi tip 2 diabetli xəstələrdə və mədəaltı vəzinin kifayət qədər insulin istehsal edə bilmədiyi hallarda həkim tövsiyəsi ilə istifadə edilir.

 

İnsulin terapiyası zamanı hansı yan təsirləri görmək olar?

İnsulin terapiyasının ən çox görülən yan təsiri hipoqlikemiyadır (aşağı qan şəkəri). Bundan əlavə, enjeksiyon yerlərində qızartı, şişlik və ya dəri həssaslığı baş verə bilər.



Tez-tez verilən suallar

Polikistik Yumurtalıq Sindromu (PCOS) qadınlarda rast gəlinən hormonal bir xəstəlikdir. Yumurtalıqlarda çoxlu kiçik kistaların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur ki, bu da menstruasiya pozğunluğu, həddindən artıq tüklənmə, çəki artımı və sonsuzluqi kimi əlamətlərə səbəb olur.

Talassemiya orqanizmin kifayət qədər sağlam hemoqlobin istehsal etməməsinə səbəb olan genetik qan xəstəliyidir. Talassemiya daşıyıcıları adətən aşkar simptomlar göstərməsələr də, daha ağır formalarda anemiya, yorğunluq və dalaq böyüməsi kimi simptomlar meydana gələ bilər. Bu, genetik xəstəlik olduğundan ailəsində talassemiya xəstəliyi olan şəxslərin genetik məsləhət alması tövsiyə olunur. 


Düyünlü zob qalxanabənzər vəzidə bir və ya bir neçə kiçik düyününəmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Qalxanabənzər vəzi boynun ön hissəsində yerləşən və maddələr mübadiləsini tənzimləyən hormonların istehsalından məsul olan mühüm vəzidir. Düyünlər əsasən xoşxassəli olsa da, bəzi hallarda bədxassəli (xərçəng) olma potensialına malikdir. Bu vəziyyət boyun şişməsi, udma və ya nəfəs almada çətinlik və səs dəyişiklikləri kimi fərdin həyat keyfiyyətinə təsir edə biləcək müxtəlif simptomlar yaradır.

Böyrək çatışmazlığı böyrəklərin tullantı materiallarını və artıq mayeni bədəndən süzmək vəzifəsini lazımi səviyyədə yerinə yetirə bilmədiyi ciddi bir sağlamlıq problemidir. Böyrəklər bədəndən toksinlərin çıxarılmasına, qan təzyiqinin tənzimlənməsinə və maye-elektrolit balansının qorunmasına cavabdehdir. Ancaq böyrək funksiyalarının pozulması bu proseslərə mənfi təsir göstərir və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur.

Menopauza qadının həyatının təbii dövrüdür və orqanizmin hormonal və fizioloji balansında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Estrogen səviyyəsi azaldıqca maddələr mübadiləsi zə, kilo alma riski artır və sümük sıxlığı azalır. Bu proses zamanı qidalanma həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında və menopauza əlamətlərinin idarə olunmasında mühüm rol oynayır. Düzgün qidalanma planı bədənin ehtiyac duyduğu qidaları təmin edərək həm fiziki, həm də ruhi sağlamlığa müsbət təsirlər yaradır. Bu yazıda menopauza zamanı sağlam qidalanmanın önəmini ətraflı müzakirə edəcəyik.


Digər məqalələr

Kimlər oruc tutmamalıdır? - HƏKİM RƏYİ

Kimlər oruc tutmamalıdır? - HƏKİM RƏYİ

Türkiyəli doktor Fevzi Özgönül bəzi xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərin və hamilələrin oruc tutmamasını məsləhət görüb. Türkiyə mətbuatının xəbərinə görə, o, Ramazan ayında oruc tutmağın kimlər üçün riskli olduğunu açıqlayıb. Onun fikrincə, aşağıdakı kateqoriyalara daxil olanlar əsla oruc tutmamalıdırlar: Hamilələr Uşaq əmizdirən analar Şəkər xəstələri Ürək-damar sistemi ilə bağlı xəstəliyi olanlar Xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər Ciddi psixoloji problemləri olanlar Yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar Kimyəvi terapiyaya müraciət edən xərçəng xəstələri Həkim Fevzi Özgönül bildirir ki, təzyiq xəstələrinin də oruc tutması risklidir: “Oruc tutmaq uzun müddət susuz qalmaq deməkdir. Bu isə qan dövranına mənfi təsir edir. Əgər oruc tutarkən təzyiqiniz tez-tez yüksəlir və ya aşağı enirsə, bu orucun sizin üçün riskli olduğundan xəbər verir”. Həkim ürək xəstələrinin qış və payız aylarında oruc tuta biləcəklərini, ancaq yay aylarına düşən Ramazanda oruc tutmamalı olduqları qənaətindədir: "Yay aylarında tutulan oruc bədənin su itirməsinə səbəb olur. Bu da ürək xəstələrinin vəziyyətinin pisləşməsinə gətirib çıxara bilər. Ona görə də, ürək xəstələrinə oruc tutmamağı məsləhət görürəm”. Həkimin sözlərinə görə, 18 yaşı tamam olmamış uşaqlar və yaşlılar da oruc tutmamalıdırlar: "18 yaşı tamam olmamış uşaqların qidalanma rejimini dəyişdirməsi düzgün deyil. Özünü sağlam və güclü hiss edən qocalar oruc tuta bilərlər. Ancaq yorğun, qüvvətsiz, əlləri titrəyən qocaların oruc tutması düzgün deyil”.

Daha ətraflı

Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?

Sadəcə görüş təyin edin və getməyə hazırsınız!