İnsulin, bədənimizin qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdə mühüm rol oynayan mühüm bir hormondur. Mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal olunan bu hormon, hüceyrələrə enerji üçün qlükoza istifadə etməyə imkan verir və qan şəkərini tarazlaşdırmağa kömək edir. Tez-tez diabetlə əlaqəli olan insulin çatışmazlığı və ya disfunksiyası halında ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. İnsulinin funksiyalarını, çatışmazlığı və artıqlığının təsirlərini, müalicə üsullarını anlamaq sağlam həyat sürmək üçün vacibdir. Bu yazıda insulinin funksiyalarını, bədəndəki rolunu və insulinlə əlaqəli ən vacib detalları araşdıracağıq
İnsülin mədəaltı vəzinin beta hüceyrələri tərəfindən sintez olunan bir hormondur və bədənin enerji balansının qorunmasında mühüm rol oynayır. Qan şəkərinin hüceyrələr tərəfindən enerji yaranması üçün istifadə edilməsini təmin edən bu hormon maddələr mübadiləsinin normal getməsi üçün lazımdır. İnsulin qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləyərək hiperqlikemiya (yüksək qan şəkəri) və hipoqlikemiya (aşağı qan şəkəri) kimi vəziyyətlərin qarşısını alır.
İnsülin mədəaltı vəzinin Langerhans adacıqları adlanan xüsusi bölgəsində yerləşən beta hüceyrələri tərəfindən sintez olunur. Yeməkdən sonra bədəndə qlükoza səviyyəsi artdıqda, mədəaltı vəzi bunu hiss edir və insulin ifraz edir. İnsulin qan axını ilə hüceyrələrə daşınır, qlükoza hüceyrə membranlarından keçərək enerji yaranması üçün istifadə olunur. Bu proses qan şəkərinin səviyyəsini aşağı salır və onu normal balansda saxlayır.
İnsulin bədəndə bir çox həyati funksiyaları yerinə yetirən vacib bir hormondur. Mədəaltı vəzinin beta hüceyrələrindən ifraz olunan bu hormon qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdən tutmuş enerji yığmaqdan və hüceyrə mübadiləsini dəstəkləməyə qədər bir çox sahədə fəaliyyət göstərir. Sağlam bir metabolizmin necə işlədiyini anlamaq üçün insulinin funksiyalarını daha yaxından başa düşmək vacibdir.
İnsulinin funksiyaları aşağıdakılardır:
Yəni insulin metabolik və anabolik təsir edir:
Metabolik:
Anabolik:
Qanda Şəkər Səviyyələrinin Tənzimlənməsi. İnsulinin ən əsas funksiyalarından biri qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdir. Yemək yeyildikdə bədənə alınan karbohidratlar qlükozaya çevrilir və qana qarışır. Qanda qlükoza səviyyəsi yüksəldikdə, mədəaltı vəzi insulin ifraz edir. İnsulin qlükozanı qan dövranından hüceyrələrə nəql edərək, onların enerji hasilində istifadə edilməsinə imkan verir. Bu, qan qlükoza səviyyəsinin müəyyən bir diapazonda qalmasını təmin edir. Bu mexanizm hiperqlikemiya və hipoqlikemiya kimi problemlərin qarşısını almaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Enerji Saxlanması və İstifadəsi. İnsulin hüceyrələrdə qlükozanın istifadəsini təmin etməklə yanaşı, artıq qlükozanın saxlanmasında da rol oynayır. Orqanizm ehtiyacından çox qlükoza qəbul etdikdə insulin bu qlükozanı qaraciyərə yönəldir və onu qlikogen şəklində saxlayır. O, həmçinin qlükozanın yağ toxumalarına daşınmasını təşviq edərək yağ ehtiyatını artırır. Bu proses orqanizmə enerji lazım olmadığı zaman ehtiyatlarını qoruyub saxlamağa və lazım olduqda həmin enerjidən istifadə etməyə imkan verir.
Hüceyrə maddələr mübadiləsində rolu. İnsulin hüceyrələrin metabolik fəaliyyətini tənzimləməkdə rol oynayır. Enerji istehsalı üçün qlükoza istifadəsini təmin etməklə yanaşı, zülal və yağ sintezini də dəstəkləyir. Amin turşularının hüceyrələrə daşınmasını təşviq edərək protein istehsalını artırır. Eyni şəkildə, yağ turşularının saxlanmasını və hüceyrə membranlarının quruluşunu yaradıb lipidlərin istehsalını dəstəkləyir.
İnsulinin bu hərtərəfli funksiyaları bədənin enerji balansını qorumaq və hüceyrələrin normal sağlam işləməsi üçün lazımdır. İnsulin balansının pozulması diabet və metabolik sindrom kimi xəstəliklərə səbəb olur.
İnsulin hormonu bədənin enerji balansı və metabolik sağlamlıq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq insulin az və ya çox olarsa, müxtəlif sağlamlıq problemləri yarana bilər. Bu vəziyyətlər çox vaxt ciddi nəticələrə səbəb olur və tibbi yardım tələb edir.
İnsulin çatışmazlığı mədəaltı vəzinin kifayət qədər miqdarda insulin istehsal edə bilməməsidir. Bu çatışmazlıq tez-tez tip 1 diabet və inkişaf etmiş tip 2 diabet ilə əlaqələndirilir. Qeyri-kafi insulin keyfiyyətli hüceyrələrin enerji üçün lazım olan qlükozanı qəbul etməməsinə səbəb olur və qanda qlükoza səviyyəsinin təhlükəli dərəcədə yüksəlməsinə səbəb olur.
İnsulin çatışmazlığının əsas nəticələri:
Müalicə edilməzsə, insulin çatışmazlığı uzun müddətdə ciddi orqan zədələnməsinə səbəb olur.
İnsulinin həddindən artıq olması, mədəaltı vəzinin zərurətdən daha çox insulin istehsal etməsi və ya ekzogen insulinin həddindən artıq istifadəsi nəticəsində baş verir. Bu vəziyyət tez-tez hipoqlikemiya (aşağı qan şəkəri) ilə əlaqələndirilir.
Həddindən artıq insulinin əsas təsirləri bunlardır:
Hər iki halda müntəzəm sağlamlıq yoxlamaları və müvafiq müalicə üsulları vasitəsilə insulin səviyyələrini balanslı saxlamaq sağlam həyat üçün çox vacibdir.
İnsulin və qidalanma bir-biri ilə sıx əlaqəli iki elementdir. Düzgün qidalanma vərdişləri insulin hormonunun effektiv işləməsini dəstəkləsə də, qeyri-sağlam qidalanma insulin müqavimətinə və metabolik problemlərə səbəb olur. İnsulin həssaslığını artıran qidalar, glisemik indeksin əhəmiyyəti və sağlam həyat üçün insulin balansının qorunması bu əlaqənin təməlini təşkil edir.
İnsulin həssaslığı hüceyrələrin insulin hormonuna cavab vermək qabiliyyətinə aiddir. Bu həssaslığı artıran bəzi qidalar diabet riskinin azaldılmasında və ümumi sağlamlığın yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayır:
Glisemik indeks (GI) bir qidanın qan şəkərinin səviyyəsini nə qədər tez yüksəltdiyini göstərən bir ölçüdür. Yüksək GI olan qidalar insulinin sərbəst buraxılmasına səbəb olur, qan şəkərini sürətlə artırır. Bu, uzun müddətdə insulin müqavimətinə səbəb olur.
Aşağı glisemik indeksi olan qidaların istehlakı diabetin idarə edilməsində mühüm rol oynayır və insulin hormonunun optimal işləməsini dəstəkləyir.
Sağlam bir həyat sürmək üçün insulin balansının qorunması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunun üçün nəzərə alınmalı olan məqamlar aşağıdakılardır:
İnsulin və qidalanma arasındakı əlaqəni başa düşmək sağlam metabolizm və balanslı bir həyat üçün kritik bir addımdır. Düzgün qida seçimi və sağlam həyat vərdişləri insulinin effektiv işləməsini dəstəkləyir və uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinin qarşısını alır.
İnsulin və onun bədəndəki rolları, xüsusilə şəkərli diabet kimi xroniki xəstəliklərlə bağlı bir çox insanın maraqlandığı bir mövzudur. İnsulin müqaviməti, insulin istifadəsini tələb edən şərtlər və müalicə zamanı baş verə biləcək yan təsirlər tez-tez verilən suallar arasındadır. Bu suallara aşağıda ətraflı cavab tapa bilərsiniz.
İnsulin müqaviməti qanda şəkərin effektiv şəkildə tənzimlənə bilməməsidir, çünki hüceyrələr insulinə adekvat reaksiya verə bilmir. Bu vəziyyət tez-tez Tip 2 diabetin başlanğıcı ilə əlaqələndirilir.
İnsülin ümumiyyətlə 1-ci tip diabetli xəstələrdə, bəzi tip 2 diabetli xəstələrdə və mədəaltı vəzinin kifayət qədər insulin istehsal edə bilmədiyi hallarda həkim tövsiyəsi ilə istifadə edilir.
İnsulin terapiyasının ən çox görülən yan təsiri hipoqlikemiyadır (aşağı qan şəkəri). Bundan əlavə, enjeksiyon yerlərində qızartı, şişlik və ya dəri həssaslığı baş verə bilər.
Talassemiya orqanizmin kifayət qədər sağlam hemoqlobin istehsal etməməsinə səbəb olan genetik qan xəstəliyidir. Talassemiya daşıyıcıları adətən aşkar simptomlar göstərməsələr də, daha ağır formalarda anemiya, yorğunluq və dalaq böyüməsi kimi simptomlar meydana gələ bilər. Bu, genetik xəstəlik olduğundan ailəsində talassemiya xəstəliyi olan şəxslərin genetik məsləhət alması tövsiyə olunur.
Düyünlü zob qalxanabənzər vəzidə bir və ya bir neçə kiçik düyününəmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Qalxanabənzər vəzi boynun ön hissəsində yerləşən və maddələr mübadiləsini tənzimləyən hormonların istehsalından məsul olan mühüm vəzidir. Düyünlər əsasən xoşxassəli olsa da, bəzi hallarda bədxassəli (xərçəng) olma potensialına malikdir. Bu vəziyyət boyun şişməsi, udma və ya nəfəs almada çətinlik və səs dəyişiklikləri kimi fərdin həyat keyfiyyətinə təsir edə biləcək müxtəlif simptomlar yaradır.
Böyrək çatışmazlığı böyrəklərin tullantı materiallarını və artıq mayeni bədəndən süzmək vəzifəsini lazımi səviyyədə yerinə yetirə bilmədiyi ciddi bir sağlamlıq problemidir. Böyrəklər bədəndən toksinlərin çıxarılmasına, qan təzyiqinin tənzimlənməsinə və maye-elektrolit balansının qorunmasına cavabdehdir. Ancaq böyrək funksiyalarının pozulması bu proseslərə mənfi təsir göstərir və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur.
Menopauza qadının həyatının təbii dövrüdür və orqanizmin hormonal və fizioloji balansında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Estrogen səviyyəsi azaldıqca maddələr mübadiləsi zə, kilo alma riski artır və sümük sıxlığı azalır. Bu proses zamanı qidalanma həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında və menopauza əlamətlərinin idarə olunmasında mühüm rol oynayır. Düzgün qidalanma planı bədənin ehtiyac duyduğu qidaları təmin edərək həm fiziki, həm də ruhi sağlamlığa müsbət təsirlər yaradır. Bu yazıda menopauza zamanı sağlam qidalanmanın önəmini ətraflı müzakirə edəcəyik.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?