Revmatizm oynaqlara, əzələlərə, birləşdirici toxumalara və daxili orqanlara təsir edə bilən iltihabla əlaqəli bir qrup xəstəliklərin ümumi adıdır. Bu xəstəliklər immun sistemi səhvən bədənin öz toxumalarına hücum etdikdə baş verə bilər və ya yaşlanma, genetik meyl və ətraf mühit faktorlarının birləşməsi nəticəsində inkişaf edə bilər. Revmatizmin növləri çox müxtəlifdir və xəstəliyin növündən asılı olaraq simptomlar fərqli ola bilər. Yazımızda revmatizmanın növləri, diaqnostik üsulu və müalicəsi ilə bağlı ətraflı danışacayıq.
Revmatizmanın bir çox növü var. Lakin bu növlərindən ən çox görülənlərinin bəziləri ilə bağlı məlumat ətraflı şəkildə verilmişdir:
Osteoartrit adətən qocalma prosesi nəticəsində meydana gələn oynaq qığırdaqlarının aşınması ilə əlaqəli degenerativ bir xəstəlikdir. Bu vəziyyət oynaqlarda ağrı, sərtlik və hərəkətin məhdudlaşdırılmasına səbəb olur. Osteoartrit adətən diz, baldır və onurğa kimi ağırlıq daşıyan oynaqlara təsir edir. Bununla belə, əl oynaqları kimi kiçik oynaqlarda da baş verir. Osteoartrit simptomlarına oynaqlarda şişlik, ağrı və səhərlər baş verən sərtlik daxildir.
Revmatoid artrit immun sisteminin oynaq toxumasına hücumu zamanı meydana gələn xroniki, iltihablı bir xəstəlikdir. RA yalnız oynaqlara deyil, dəri, gözlər, ağciyərlər, ürək və qan damarları kimi digər orqanlara da təsir edə bilər. Qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir və adətən 30-50 yaşlarında başlayır. Revmatoid artrit oynaqlarda şişkinlik, istilik, ağrı və səhərlər baş verən sərtlik kimi simptomlara sahibdir. Simptomlar ümumiyyətlə simmetrikdir, yəni hər iki əl və ya dizdə bərabər şəkildə baş verir.
Gut oynaqlarda sidik turşusu kristallarının toplanması zamanı meydana gələn iltihablı revmatizm növüdür. Əsasən ayağın baş barmağına təsir edir və ani və şiddətli ağrı ilə xarakterizə olunur. Oynaqlarda qəfil ağrı, qızartı və şişkinlik kimi simptomları olur.
Ankilozan spondilit onurğa və sakroiliak oynaqları təsir edən iltihablı revmatizmin bir növüdür. Hərəkətin məhdudlaşdırılmasına və onurğada əyriliklərə səbəb ola bilər. Simptomlarına isə bel ağrısı, səhərlər baş verən sərtlik, duruş pozuntusu daxildir.
Revmatizm növlərinin müxtəlif səbəbləri və müalicə üsulları olsa da, erkən diaqnoz onların hamısı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə davamlı ağrı, şişlik və sərtlik yaşayan şəxslər həkimə müraciət etməli və ətraflı müayinədən keçməlidirlər. Revmatizmin müalicəsinə multidisiplinar yanaşma xəstəliyin gedişatını ləngidə və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilər.
Revmatizmin ən çox görülən simptomlar arasında oynaq ağrısı, şişlik, məhdud hərəkətlilik, yorğunluq və səhər sərtliyi var. Bu simptomların ətraflı araşdırılması erkən diaqnoz və müalicə üçün çox vacibdir.
Oynaq Ağrısı və Şişkinlik. Revmatizmin ən bariz və ümumi simptomu oynaq ağrısıdır. Bu ağrı adətən iltihablı oynaqlarda hiss olunur və hərəkətlə artmağa meyllidir. Ağrıdan əlavə, oynaqda şişkinlik müşahidə olunur. Şişkinlik mayenin yığılması və oynaqda iltihablanma nəticəsində baş verir.
Hərəkət məhdudiyyəti. Revmatizm oynaqlarda iltihab səbəbiylə hərəkətliliyi məhdudlaşdıra bilər. Xüsusilə səhərlər oynaqlarda sərtlik hiss olunur və bu sərtlik adətən yarım saatdan çox davam edir. Bu, revmatizmin iltihablı növlərinin əhəmiyyətli bir əlamətidir.
Yorğunluq. Yorğunluq revmatizm xəstələrinin tez-tez şikayət etdiyi sistemik bir simptomdur. Xroniki iltihab bədənin enerji səviyyəsini aşağı salır və daimi yorğunluq hissi yaradır. Bu vəziyyət xəstənin həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir.
Səhərlər baş verən sərtlik. Səhər sərtliyi iltihablı revmatizmin əhəmiyyətli bir əlamətidir. Səhər oyandıqdan sonra oynaqlar sərtləşir və hərəkət etmək çətinləşir. Bu sərtlik adətən bir saat və ya daha çox davam edir və iltihabın şiddəti ilə birbaşa əlaqəlidir.
Əlavə simptomlar. Revmatizm bəzən sistemli xəstəlik kimi digər orqanlara da təsir edir. Bu vəziyyətdə simptomlar oynaqlarla məhdudlaşmır:
Yuxarıda göstərilən simptomlar uzun müddət davam edərsə və gündəlik həyata təsir edərsə, həkimə müraciət etmək vacibdir. Erkən diaqnoz revmatizmin inkişafını dayandıra və simptomları idarə etməyi asanlaşdıra bilər.
Revmatik xəstəliklərin diaqnostikası bir sıra tibbi qiymətləndirmələr, testlər və görüntüləmə üsullarını əhatə edir. Bu analizlər revmatizmin növünü, şiddətini və orqanizmə təsirini anlamaq üçün aparılır. Revmatizm çox mürəkkəb xəstəliklər qrupudur və effektiv müalicə planı üçün dəqiq diaqnoz həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Qan testləri revmatik xəstəliklərin diaqnostikasında ən çox istifadə edilən üsullardan biridir. Bu testlər bədəndə iltihabın olub-olmadığını və immunitet sisteminin necə işlədiyini anlamağa kömək edir. Sözügedən qan testləri aşağıdakılardır:
Romatoid Faktor (RF) Testi. RF testi revmatoid artritin diaqnozu üçün xüsusi olaraq istifadə edilən qan testidir. RF immun sistemi tərəfindən istehsal olunan bir antikordur. Normalda qanda aşağı səviyyədə olur, lakin revmatoid artrit kimi revmatik xəstəliklərdə onun səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə artır.
C-Reaktiv Zülal (CRP) Testi. CRP bədəndəki iltihabın səviyyəsini ölçən bir qan testidir. Bu zülal iltihab zamanı qaraciyər tərəfindən istehsal olunur və onun səviyyəsinin artması revmatik xəstəliklərin aktiv olduğunu göstərir. CRP testi xəstəliyin şiddətini izləmək üçün xüsusi olaraq istifadə olunur.
Çöküntü dərəcəsi və ya Sedimentasiya (ESR). Çökmə testi qan hüceyrələrinin dibinə nə qədər tez yerləşdiyini ölçür. Bu sürət bədəndə iltihabı göstərir. Yüksək çökmə dərəcəsi revmatizmin revmatoid artrit və lupus kimi iltihablı formalarında baş verir. ESR testi xəstəliyin aktivliyini izləmək və müalicəyə cavabı qiymətləndirmək üçün də istifadə edilə bilər.
Revmatizmin oynaqlara və ya sümüklərə vurduğu zərəri qiymətləndirmək üçün görüntüləmə üsullarından da istifadə edilir. Bu üsullar xəstəliyin erkən mərhələlərində diaqnoz qoymağa və gedişatını izləməyə kömək edir.
Rentgen. X-ray oynaqlarda struktur dəyişiklikləri və sümük deformasiyalarını vizuallaşdırmaq üçün istifadə edilən əsas üsuldur. Adətən osteoartrit kimi degenerativ revmatik xəstəliklərdə qığırdaq itkisi və sümük çıxıntılarının aşkar edilməsində üstünlük verilir.
Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT). MRT yumşaq toxumaları, bağları, vətərləri və oynaqları ətraflı şəkildə təsvir edən üsuldur. İltihabi revmatizm növlərində oynaqda iltihabı və erkən zədələnmələri aşkar etmək üçün çox təsirlidir. MRT xüsusilə onurğa sütununu təsir edən xəstəliklərdə, məsələn, ankilozan spondilitdə istifadə olunur.
Fiziki müayinə revmatizm analizində ilk addımlardan biridir. Həkim xəstənin oynaqlarını, hərəkət diapazonunu, ağrı səviyyəsini və şişkinliyini qiymətləndirir. O, həmçinin xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti, keçmiş xəstəlik tarixi və ailədə revmatizm tarixi haqqında məlumat əldə edir.
Hərəkət testləri. Həkim oynaqlarda hərəkət məhdudiyyətini, sərtliyi və ağrıları qiymətləndirmək üçün müxtəlif testlər aparır. Bu testlər xəstəliyin hansı oynaqlara təsir etdiyini anlamağa kömək edir.
Dəri və Göz Müayinəsi. Bəzi revmatik xəstəliklər dəri səpgiləri və ya quru gözlər kimi simptomlarla özünü göstərir. Bu cür simptomlar fiziki müayinə zamanı da qiymətləndirilir.
Revmatizm analizi düzgün diaqnoz qoymaq və effektiv müalicə planı yaratmaq üçün kritik bir prosesdir. Qan testləri bədəndəki iltihabın səviyyəsini və immunitet sisteminin vəziyyətini qiymətləndirir, görüntüləmə üsulları isə oynaqların zədələnməsini və deformasiyalarını aşkar edir. Fiziki müayinə simptomları ətraflı təhlil etməyə imkan verir. Əgər sizdə revmatizm əlamətləri varsa, mütəxəssis həkimə müraciət etmək və hərtərəfli revmatizm analizindən keçmək sağlamlığınız üçün atacağınız ən vacib addımlardan biri olacaq.
Revmatik xəstəliklər müalicə edilmədikdə və ya nəzarət edilmədikdə bədənə qalıcı zərər verə bilər. Revmatizmin ən əhəmiyyətli riskləri bunlardır:
Oynaqların zədələnməsi və deformasiyası. Revmatizmin ən çox görülən risklərindən biri oynaqlara qalıcı ziyan vura bilməsidir. İltihabi revmatizmin növlərində oynaq toxumaları zamanla aşınma və deformasiya ola bilər. Bu vəziyyət hərəkətin məhdudlaşdırılması, artan ağrı, gündəlik həyat fəaliyyətinin çətinləşməsi ilə nəticələnə bilər. Xüsusilə revmatoid artrit kimi xəstəliklərdə erkən diaqnoz və müalicə vacibdir.
Orqan zədələnməsi. Bəzi revmatik xəstəliklər təkcə oynaqlara deyil, orqanlara da təsir edə bilər. Məsələn, revmatoid artrit və lupus kimi xəstəliklər perikardın iltihabına və ürək xəstəliyinə səbəb ola bilər. Həmçinin iltihabi revmatizm ağciyər fibrozu və tənəffüs problemləri riskini artıra bilər. Lupus kimi bəzi revmatik xəstəliklər isə böyrək funksiyasını poza bilər.
Hərəkət Məhdudiyyəti və Asılılıq. Qabaqcıl oynaq zədələnməsi hərəkətin məhdudlaşdırılmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət fərdlərin müstəqil həyatına təsir edir və onların digər insanlardan və ya xüsusi cihazlardan asılı vəziyyətə düşməsi ilə nəticələnir.
Psixoloji təsirlər. Revmatizmin daimi ağrı və məhdudiyyətlərlə əlaqəli olması depressiya və narahatlıq kimi psixoloji problemlər təkan verir. Xüsusilə, işin itirilməsi və sosial həyatdan uzaqlaşdırılması bu təsirləri artıra bilər.
Revmatizm erkən diaqnoz qoyulmazsa və müntəzəm müalicə olunmazsa ciddi sağlamlıq riskləri yaradır. Buna görə simptomlar görünəndə bir mütəxəssislə məsləhətləşmək vacibdir. Müalicə ilə bu riskləri minimuma endirmək və xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmaq olar.
Bəzi qruplarda revmatizmə daha çox rast gəlinir. Xüsusilə iltihablı revmatizm formalarında hormonal fərqlərə görə qadınlar daha yüksək risk altındadırlar. Məsələn, lupus xəstələrinin 90%-i qadınlardır. Yuxarı yaşlarda osteoartrit kimi revmatizmin degenerativ növləri tez-tez olur, çünki oynaq qığırdaqları yaşlandıqca öz formasını itirir.
Ailədə revmatizm tarixi olan insanlarda genetik meyl mühüm faktordur. Məsələn, HLA-B27 geni olan şəxslərdə ankilozan spondilit riski daha yüksəkdir. Bundan əlavə, siqaret revmatoid artrit kimi xəstəliklərə səbəb ola bilər. Piylənmə isə oynaqlarda stres yaradır və osteoartrit riskini artırır.
İnfeksiya keçirmiş və xroniki stres keçirən insanlar da immun sistemi zəiflədiyi üçün risk qrupuna daxildir. Sağlam həyat tərzi və müntəzəm müayinələr bu risklərin azaldılmasında mühüm rol oynayır.
Revmatizmin müalicəsinin məqsədi ağrıları azaltmaq, iltihabı idarə etmək, oynaqların zədələnməsinin qarşısını almaq və xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqdır. Müalicə xəstəliyin növündən və şiddətindən asılıdır.
Dərmanla müalicə. Revmatizmin müalicəsində ağrı və iltihabı azaltmaq və immunitet sisteminin həddindən artıq reaksiyasına nəzarət etmək üçün dərmanlar istifadə olunur. Bu dərmanlar xəstəliyin gedişatını yavaşlatmağa və simptomları aradan qaldırmağa kömək edir. Müalicə müntəzəm həkim müayinələrini tələb edir və dərmanlar çox vaxt uzunmüddətli müalicə planının bir hissəsidir.
Fiziki Müalicə və Məşq. Fiziki terapiya birgə hərəkətliliyi qorumaq və əzələ gücünü artırmaq üçün vacibdir. Daimi idman oynaqların sərtliyini azaldır və gündəlik işləri asanlaşdırır.
Cərrahi müdaxilə. İrəli oynaq zədəsi olan xəstələrdə oynaqların bərpası və ya protez qoyulması cərrahi yolla edilir.
Həyat tərzi dəyişiklikləri. Sağlam həyat tərzi revmatizmin müalicəsində mühüm rol oynayır. Balanslaşdırılmış qidalanma, müntəzəm məşq, çəkiyə nəzarət və stresin azaldılması müalicə prosesinə müsbət təsir göstərir.
Unutmayın ki, erkən diaqnoz və fərdi müalicə planı revmatizmin təsirlərini minimuma endirmək üçün vacibdir.
Revmatizm haqqında tez-tez verilən sualları və bu sualların cavablarını təqdim edirik.
Bəli, genetik meyl revmatik xəstəliklər riskini artıra bilər. Ailədə revmatizm olan insanlar daha çox risk altındadır.
Revmatizm hər yaşda baş verə bilər. Osteoartrit ümumiyyətlə daha yuxarı yaşlarda, revmatoid artrit isə 30-50 yaş arası insanlarda rast gəlinir.
Çox vaxt revmatizmi tam müalicə etmək mümkün olmur. Ancaq düzgün müalicə ilə simptomları idarə etmək və xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq olar.
Revmatizm oynaqlardan başqa ürək, ağciyər, böyrək, dəri və göz kimi orqanlara da təsir edir.
Revmatizm üçün revmatoloqlara və ya ortopedlərə və fiziki terapevtlərə müraciət etmək olar.
Omeqa-3 yağ turşuları ilə zəngin balıq, tərkibində antioksidant olan meyvə və tərəvəzlər və tam taxıllar revmatizm xəstələri üçün faydalıdır.
Osteoxondroz onurğanın strukturunda baş verən və xüsusilə boyun, kürək və bel nahiyələrinə təsir edən degenerativ xəstəlikdir. Onurğanın ətrafındakı disklərin, qığırdaq toxumalarının və strukturların aşınması ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət fəqərələr arasındakı disklərin elastikliyini itirməsinə, incəlməsinə və bəzən sinirlərin sıxılmasına səbəb olur. Müasir həyatın gətirdiyi hərəkətsizlik, yanlış duruş vərdişləri və yaşlanma kimi faktorlar səbəbindən osteoxondroz getdikcə daha çox yayılmaqdadır.
EÇS (Erythrocyte Sedimentation Rate), yəni Eritrositlərin Çökmə Sürəti qırmızı qan hüceyrələrinin (eritrositlərin) bir saat ərzində nə qədər tez çökməsini ölçən qan testidir. Bədəndə iltihab olduqda bu hüceyrələr daha tez dağılır. EÇS testi infeksiyalar, iltihablı xəstəliklər və ya immun sistem pozğunluqları kimi şərtləri müəyyən etməyə kömək edir. 
Talassemiya orqanizmin kifayət qədər sağlam hemoqlobin istehsal etməməsinə səbəb olan genetik qan xəstəliyidir. Talassemiya daşıyıcıları adətən aşkar simptomlar göstərməsələr də, daha ağır formalarda anemiya, yorğunluq və dalaq böyüməsi kimi simptomlar meydana gələ bilər. Bu, genetik xəstəlik olduğundan ailəsində talassemiya xəstəliyi olan şəxslərin genetik məsləhət alması tövsiyə olunur.
Hamiləlikdə hematoma hamiləlik dövründə uterusda qan yığılmasına aiddir və adətən ilk trimestrdə müşahidə olunur. Bu vəziyyət plasenta ilə uşaqlıq divarı arasındakı əlaqənin zəifləməsi və ya zədələnməsi nəticəsində baş verir. Hamiləliklərin təxminən 20%-də rast gəlinən hematoma adətən vaginal qanaxma, qarın ağrısı kimi əlamətlərlə özünü göstərir.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
