Qış aylarında qripə yoluxma hallarının artmasının bir neçə əsas səbəbi var. İlk növbədə soyuq hava immunitet sistemimizi zəiflədir, orqanizmimizi infeksiyalara qarşı daha həssas edir. Havanın temperaturunun aşağı düşməsi tənəffüs yollarındakı selikli qişanın qurumasına və virusların bu nahiyələrə daha asan yapışmasına səbəb olur.
Qış aylarında insanlar daha çox qapalı yerlərdə toplaşır, bu da virusların yayılmasını asanlaşdırır. Məktəb, ofis, ictimai nəqliyyat kimi insanların sıx olduğu mühitlərdə bir nəfər xəstələnirsə, bu, qısa zamanda bir çox insana yoluxma riskini artırır. Bağlı ərazilərin lazımi ventilyasiya edilməməsi də bu riski artırır. Eyni zamanda qış aylarında gün işığına daha az məruz qalmaq orqanizmdə D vitamini səviyyəsinin azalmasına səbəb ola bilər. D vitamini çatışmazlığı immunitet sisteminin zəifləməsinə səbəb olur, orqanizmin qrip kimi infeksiyalara qarşı müdafiəsini azaldır.
Nəticədə qrip qış aylarında daha çox rast gəlinən bir xəstəlikdir və bu dövrdə şəxsi gigiyena, immun sisteminin gücləndirilməsi kimi tədbirlərlə xəstəlikdən qorunmaq böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Qrip hər yaşda olan insanlara təsir edir, lakin bəzi qrup insanlar xəstəliyin ağırlaşmalarına daha həssasdır. Xüsusilə uşaqlar, yaşlılar, xroniki xəstəliyi olan şəxslər və hamilə qadınlar qripdən qorunmaq üçün daha çox diqqət etməlidirlər.
Uşaqlar və Yaşlılar. Uşaqlar, xüsusən də 5 yaşa qədər uşaqlar qrip virusuna daha çox həssasdırlar. Onların immun sistemləri hələ tam formalaşmadığı üçün qrip virusu onların orqanizmində daha sürətlə yayıla bilir. Bu, bəzi hallarda qulaq infeksiyaları, pnevmoniya və bronxit kimi ikincil infeksiyalara səbəb olur. Bundan əlavə, məktəblərdə və uşaq bağçalarında uşaqlarla bir yerdə olmaq virusun sürətlə yayılmasına səbəb olur. Valideynlərin övladlarının gigiyena vərdişlərinə diqqət yetirmələri, qrip peyvəndi kimi profilaktik tədbirlər görmələri vacibdir.
Yaşlı şəxslər (65 yaş və yuxarı) qripdən ciddi fəsadlar yaşama riski olan qruplardan biridir. Yaşlanma prosesi immunitet sistemini zəiflədir, orqanizmi qrip kimi infeksiyalara qarşı daha həssas edir. Xüsusilə ürək, ağciyər və böyrək xəstəlikləri kimi xroniki xəstəlikləri olan yaşlı insanlar qripdən sonra ciddi sağlamlıq problemləri ilə üzləşə, pnevmoniya və ürək çatışmazlığı kimi ağırlaşmalar isə yaşlı insanlarda ölüm riskini artıra bilər.
Xroniki Xəstələr və Hamilə Qadınlar. Xroniki xəstəlikləri olan şəxslər də qrip infeksiyasına qarşı diqqətli olmalıdırlar. Diabet, astma, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH), ürək xəstəliyi və böyrək çatışmazlığı kimi xəstəlikləri olan insanlarda qrip mövcud xəstəlikləri pisləşdirə bilər. Məsələn, astması olan şəxslərdə qrip infeksiyası tənəffüs yollarını daha da daralda və astma hücumlarına təkan verə bilər. Xroniki xəstəlikləri olan şəxslər mütəmadi olaraq həkim müayinəsindən keçməlidirlər. Hamilə qadınlar həm özləri, həm də körpələri üçün qripin ağırlaşmaları riski altındadır. Hamiləlik dövründə bədənin körpəni qəbul etməsi üçün immunitet sistemi təbii olaraq azalır. Bu, qrip virusuna qarşı müdafiəni azaldır. Bundan əlavə, qrip hamilə qadınlarda vaxtından əvvəl doğuş, aşağı çəki və hətta hamiləliyin itkisi riskini artıra bilər. Hamiləlik dövründə qripə qarşı peyvənd almaq həm ana, həm də doğuşdan sonra körpəni qorumağa kömək edir. Hamilələrin qripdən qorunmasında sağlam qidalanma, nizamlı yuxu və gigiyena qaydalarına diqqət yetirmələri də vacibdir.
Sadə, lakin təsirli tədbirlərlə bu xəstəlikdən qorunmaq mümkündür. Qripdən qorunmaq üçün ediləcək ehtiyat tədbirləri aşağıdakılardır:
Qrip peyvəndi olunmaq. Qripdən qorunmağın ən təsirli yollarından biri qrip peyvəndidir. Peyvənd qrip virusuna məruz qaldıqda orqanizmin immun sistemini aktivləşdirərək xəstəliyin şiddətini azaldır və ya tamamilə qarşısını alır. Qrip peyvəndi xüsusilə risk qrupunda olan uşaqlar, yaşlılar, hamilə qadınlar və xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Gigiyena qaydalarına riayət etmək. Qripdən qorunmaqda gigiyena qaydalarına riayət etmək peyvənd qədər vacibdir. Qrip virusu yoluxmuş şəxslər asqıranda, öskürəndə və ya danışanda havaya buraxılan damcılar vasitəsilə ötürülür. Bu damlalar səthlərlə təmasda olduqda dolayı yolla da ötürülə bilər. Buna görə də əllərin sabun və su ilə ən azı 20 saniyə yuyulması qripdən qorunmaqda mühüm rol oynayır. Sabun və suyun olmadığı hallarda spirt əsaslı əl dezinfeksiyaedici vasitələrdən istifadə edilməlidir.
Əllərinizi yumadan üz, ağız və göz kimi həssas yerlərə toxunmaqdan çəkinmək də vacibdir. Bundan əlavə, tez-tez toxunulan səthlər (qapı tutacaqları, telefonlar, masa üstü) mütəmadi olaraq dezinfeksiya edilməlidir.
Sosial məsafə saxlamaq. Sosial məsafəni saxlamaq da qripdən qorunmaq üçün təsirli vasitədir. İnsanların sıx olduğu mühitlərdən qaçınmaq, ictimai nəqliyyatda maska taxmaq və xüsusilə qrip epidemiyasının intensiv olduğu dövrlərdə xəstə insanlarla təması minimuma endirmək yoluxma riskini azaldır. Əgər xəstəsinizsə, evdə qalmalı və mümkünsə, başqalarına yoluxmamaq üçün digər insanlarla ən azı 1,5 m məsafə saxlamalısınız. Ətrafdakıları yoluxduran xəstə şəxslərdir. Ona görə də ən vacib olan xəstə şəxsin həm evdə, həm işdə, həm də ictimai nəqliyyatda özünün maska geyinməsidir.
İmmuniteti gücləndirmək. Sağlam immunitet sistemi bədəni infeksiya və xəstəliklərdən qorumağın təməl daşıdır. Xüsusilə qrip kimi yoluxucu xəstəliklərin tez-tez baş verdiyi qış aylarında immunitet sistemini gücləndirmək həyati əhəmiyyət kəsb edir. Balanslaşdırılmış qidalanma, adekvat yuxu və müntəzəm məşq kimi həyat tərzi vərdişləri bu prosesdə mühüm rol oynayır.
İmmunitet sisteminin düzgün işləməsi üçün müəyyən vitaminlər və minerallar lazımdır. Xüsusilə C vitamini immunitet hüceyrələrini dəstəkləyən və bədəni sərbəst radikallardan qoruyan güclü bir antioksidantdır. Sitrus meyvələri, qırmızı bibər, brokoli və çiyələk kimi qidalar C vitamini ilə zəngindir. D vitamini də immunitet sistemini gücləndirən vacib bir vitamindir. D vitamini çatışmazlığı immuniteti zəiflədə və infeksiyalara qarşı müdafiəni azalda bilər. Günəş işığı D vitamininin ən yaxşı təbii mənbəyidir. Ancaq qış aylarında bu vitamin çatışmazlığının qarşısını almaq üçün balıq, yumurta sarısı və əlavələrdən faydalana bilərsiniz.
Sink immun hüceyrələrin ifrazında və fəaliyyətində mühüm rol oynayan bir mineraldır. Ət, dəniz məhsulları, balqabaq tumu və paxlalılar sinklə zəngin qidalardır. Bundan əlavə, immun sisteminə müsbət təsir göstərən A və E vitaminləri, fol turşusu və selenium kimi digər qidalar da mütəmadi olaraq qəbul edilməlidir.
İmmunitet sisteminin optimal işləməsi üçün qeyd etdiyimiz kimi, keyfiyyətli və adekvat yuxu da vacibdir. Yuxu zamanı orqanizm infeksiyalarla mübarizə üçün zəruri olan sitokinlər adlanan zülallar ifraz edir. Qeyri-kafi yuxu bu zülalların ifrazını azaldaraq immun reaksiyasını zəiflədir. Böyüklər üçün gecə 7-9 saat yuxu tövsiyə edilsə də, uşaqlar və yeniyetmələr daha çox yuxuya ehtiyac duyurlar.
Qrip əksər insanlar üçün bir neçə gün və ya bir həftə ərzində öz-özünə yaxşılaşan bir xəstəlikdir. Ancaq bəzi hallarda qrip ciddi fəsadlara səbəb ola bilər və tibbi yardım tələb edir. Xroniki xəstəlikləri olan şəxslər, xüsusilə yüksək hərarət və nəfəs darlığı kimi simptomları olanlar daha çox risk altındadır. Belə simptomlar baş verdikdə, gecikmədən həkimə müraciət etmək həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ümumilikdə aşağıdakı hallarda həkimə müraciət etmək lazımdır:
Yüksək hərarət və nəfəs darlığı kimi ciddi simptomlar olduqda. Qrip xəstəliyi adətən yüksək hərarət, halsızlıq, əzələ və oynaq ağrıları ilə özünü göstərir. Ancaq bu simptomlar bir neçə gün ərzində azalmazsa və ya daha da şiddətlənirsə, bu, daha ciddi bir infeksiyanın əlaməti ola bilər. Davamlı hərarət, xüsusən də 38° C-dən yuxarı temperatur bədənin infeksiya ilə mübarizədə çətinlik çəkdiyini göstərən haldır.
Nəfəs darlığı, sinə ağrısı, sürətli və ya nizamsız ürək döyüntüsü kimi simptomlar təcili tibbi yardım tələb edir. Bu əlamətlər qrip virusunun ağciyərlərdə pnevmoniyaya və ya ürəyin selikli qişasının iltihabına (miokardit) səbəb olmasının əlaməti ola bilər. Xüsusilə nəfəs almaqda çətinlik çəkən və ya nəfəs alarkən döş qəfəsində ağrı hiss edən şəxslər gecikmədən bir tibb müəssisəsinə müraciət etməlidirlər.
Xroniki xəstəlikləri olanlarda ağırlaşma riski. Xroniki xəstəlikləri olan insanlar qripin ağırlaşmaları üçün daha çox risk altındadır. Xüsusilə diabet, astma, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH), ürək çatışmazlığı və böyrək xəstəliyi kimi xəstəlikləri olan insanlarda qrip bu xəstəliklərin gedişatını pisləşdirə bilər. Məsələn, astması olan şəxslərdə qrip infeksiyası tənəffüs yollarını daralda və astma tutmalarına səbəb ola, ürək xəstəliyi olan insanlarda qrip infarkt riskini artıra bilər.
Bu şəxslər qrip əlamətləri görünəndə diqqətli olmalı və simptomlar yüngül olsa belə, həkimlərinə müraciət etməlidirlər. Qrip zamanı xroniki xəstəliklərin idarə edilməsi çətinləşə bilər ki, bu da xəstəxanaya yerləşdirmə ehtiyacını yaradır. Bundan əlavə, bəzi hallarda qripi müalicə etmək üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar xroniki xəstəliklərlə qarşılıqlı təsir göstərə və yan təsirlərə səbəb olur. Buna görə də, həkim göstərişi olmadan dərman istifadəsindən çəkinmək lazımdır.
Qrip əksər insanlar üçün bir neçə gün və ya bir həftə ərzində öz-özünə yaxşılaşan bir xəstəlikdir. Ancaq bəzi hallarda qrip ciddi fəsadlara səbəb ola bilər və tibbi yardım tələb edir. Xroniki xəstəlikləri olan şəxslər, xüsusilə yüksək hərarət və nəfəs darlığı kimi simptomları olanlar daha çox risk altındadır. Belə simptomlar baş verdikdə, gecikmədən həkimə müraciət etmək həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ümumilikdə aşağıdakı hallarda həkimə müraciət etmək lazımdır:
Yüksək hərarət və nəfəs darlığı kimi ciddi simptomlar olduqda. Qrip xəstəliyi adətən yüksək hərarət, halsızlıq, əzələ və oynaq ağrıları ilə özünü göstərir. Ancaq bu simptomlar bir neçə gün ərzində azalmazsa və ya daha da şiddətlənirsə, bu, daha ciddi bir infeksiyanın əlaməti ola bilər. Davamlı hərarət, xüsusən də 38° C-dən yuxarı temperatur bədənin infeksiya ilə mübarizədə çətinlik çəkdiyini göstərən haldır.
Nəfəs darlığı, sinə ağrısı, sürətli və ya nizamsız ürək döyüntüsü kimi simptomlar təcili tibbi yardım tələb edir. Bu əlamətlər qrip virusunun ağciyərlərdə pnevmoniyaya və ya ürəyin selikli qişasının iltihabına (miokardit) səbəb olmasının əlaməti ola bilər. Xüsusilə nəfəs almaqda çətinlik çəkən və ya nəfəs alarkən döş qəfəsində ağrı hiss edən şəxslər gecikmədən bir tibb müəssisəsinə müraciət etməlidirlər.
Xroniki xəstəlikləri olanlarda ağırlaşma riski. Xroniki xəstəlikləri olan insanlar qripin ağırlaşmaları üçün daha çox risk altındadır. Xüsusilə diabet, astma, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH), ürək çatışmazlığı və böyrək xəstəliyi kimi xəstəlikləri olan insanlarda qrip bu xəstəliklərin gedişatını pisləşdirə bilər. Məsələn, astması olan şəxslərdə qrip infeksiyası tənəffüs yollarını daralda və astma tutmalarına səbəb ola, ürək xəstəliyi olan insanlarda qrip infarkt riskini artıra bilər.
Bu şəxslər qrip əlamətləri görünəndə diqqətli olmalı və simptomlar yüngül olsa belə, həkimlərinə müraciət etməlidirlər. Qrip zamanı xroniki xəstəliklərin idarə edilməsi çətinləşə bilər ki, bu da xəstəxanaya yerləşdirmə ehtiyacını yaradır. Bundan əlavə, bəzi hallarda qripi müalicə etmək üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar xroniki xəstəliklərlə qarşılıqlı təsir göstərə və yan təsirlərə səbəb olur. Buna görə də, həkim göstərişi olmadan dərman istifadəsindən çəkinmək lazımdır.
Sadə, lakin təsirli tədbirlərlə bu xəstəlikdən qorunmaq mümkündür. Qripdən qorunmaq üçün ediləcək ehtiyat tədbirləri aşağıdakılardır:
Qrip peyvəndi olunmaq. Qripdən qorunmağın ən təsirli yollarından biri qrip peyvəndidir. Peyvənd qrip virusuna məruz qaldıqda orqanizmin immun sistemini aktivləşdirərək xəstəliyin şiddətini azaldır və ya tamamilə qarşısını alır. Qrip peyvəndi xüsusilə risk qrupunda olan uşaqlar, yaşlılar, hamilə qadınlar və xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Gigiyena qaydalarına riayət etmək. Qripdən qorunmaqda gigiyena qaydalarına riayət etmək peyvənd qədər vacibdir. Qrip virusu yoluxmuş şəxslər asqıranda, öskürəndə və ya danışanda havaya buraxılan damcılar vasitəsilə ötürülür. Bu damlalar səthlərlə təmasda olduqda dolayı yolla da ötürülə bilər. Buna görə də əllərin sabun və su ilə ən azı 20 saniyə yuyulması qripdən qorunmaqda mühüm rol oynayır. Sabun və suyun olmadığı hallarda spirt əsaslı əl dezinfeksiyaedici vasitələrdən istifadə edilməlidir.
Əllərinizi yumadan üz, ağız və göz kimi həssas yerlərə toxunmaqdan çəkinmək də vacibdir. Bundan əlavə, tez-tez toxunulan səthlər (qapı tutacaqları, telefonlar, masa üstü) mütəmadi olaraq dezinfeksiya edilməlidir.
Sosial məsafə saxlamaq. Sosial məsafəni saxlamaq da qripdən qorunmaq üçün təsirli vasitədir. İnsanların sıx olduğu mühitlərdən qaçınmaq, ictimai nəqliyyatda maska taxmaq və xüsusilə qrip epidemiyasının intensiv olduğu dövrlərdə xəstə insanlarla təması minimuma endirmək yoluxma riskini azaldır. Əgər xəstəsinizsə, evdə qalmalı və mümkünsə, başqalarına yoluxmamaq üçün digər insanlarla ən azı 1,5 m məsafə saxlamalısınız. Ətrafdakıları yoluxduran xəstə şəxslərdir. Ona görə də ən vacib olan xəstə şəxsin həm evdə, həm işdə, həm də ictimai nəqliyyatda özünün maska geyinməsidir.
İmmuniteti gücləndirmək. Sağlam immunitet sistemi bədəni infeksiya və xəstəliklərdən qorumağın təməl daşıdır. Xüsusilə qrip kimi yoluxucu xəstəliklərin tez-tez baş verdiyi qış aylarında immunitet sistemini gücləndirmək həyati əhəmiyyət kəsb edir. Balanslaşdırılmış qidalanma, adekvat yuxu və müntəzəm məşq kimi həyat tərzi vərdişləri bu prosesdə mühüm rol oynayır.
İmmunitet sisteminin düzgün işləməsi üçün müəyyən vitaminlər və minerallar lazımdır. Xüsusilə C vitamini immunitet hüceyrələrini dəstəkləyən və bədəni sərbəst radikallardan qoruyan güclü bir antioksidantdır. Sitrus meyvələri, qırmızı bibər, brokoli və çiyələk kimi qidalar C vitamini ilə zəngindir. D vitamini də immunitet sistemini gücləndirən vacib bir vitamindir. D vitamini çatışmazlığı immuniteti zəiflədə və infeksiyalara qarşı müdafiəni azalda bilər. Günəş işığı D vitamininin ən yaxşı təbii mənbəyidir. Ancaq qış aylarında bu vitamin çatışmazlığının qarşısını almaq üçün balıq, yumurta sarısı və əlavələrdən faydalana bilərsiniz.
Sink immun hüceyrələrin ifrazında və fəaliyyətində mühüm rol oynayan bir mineraldır. Ət, dəniz məhsulları, balqabaq tumu və paxlalılar sinklə zəngin qidalardır. Bundan əlavə, immun sisteminə müsbət təsir göstərən A və E vitaminləri, fol turşusu və selenium kimi digər qidalar da mütəmadi olaraq qəbul edilməlidir.
İmmunitet sisteminin optimal işləməsi üçün qeyd etdiyimiz kimi, keyfiyyətli və adekvat yuxu da vacibdir. Yuxu zamanı orqanizm infeksiyalarla mübarizə üçün zəruri olan sitokinlər adlanan zülallar ifraz edir. Qeyri-kafi yuxu bu zülalların ifrazını azaldaraq immun reaksiyasını zəiflədir. Böyüklər üçün gecə 7-9 saat yuxu tövsiyə edilsə də, uşaqlar və yeniyetmələr daha çox yuxuya ehtiyac duyurlar.
Müayinə üçün həkimə ehtiyacınız var?
